99
ตุ
ลาคม-ธั
นวาคม ๒๕๕๖
มอง
อาเซี
ยน
ผ่
านหุ่
น
ศิ
ลปะการแสดง “หุ
่
น” เรี
ยกได้
ว่
ามี
การแสดง
แพร่
หลายและกลายเป็
นวั
ฒนธรรมของแต่
ละประเทศ โดย
เฉพาะในกลุ่
มของอาเซี
ยนด้
วยแล้
ว ในแต่
ละชาติ
ก็
จะมี
เอกลั
กษณ์
ของตั
วหุ่
นที่
แตกต่
างกั
นไปตามวั
ฒนธรรมที่
ดำ
�รงอยู
่
โดยลั
กษณะของหุ
่
นที
่
ใช้
แสดงนั
้
น บางประเทศอาจจะ
ไม่
มี
รู
ปแบบเป็
นหุ่
นกระบอกอย่
างที่
เราคุ้
นเคย แต่
จะเป็
น
การเล่
นผ่
านเงาของตั
วหุ
่
น คล้
ายๆ กั
บหนั
งตะลุ
งหรื
อหนั
งใหญ่
ในบ้
านเรา เรี
ยกว่
า “หุ่
นเงา” เช่
น หุ่
นเงาของมาเลเซี
ย หรื
อ
หุ่
นเงาของอิ
นโดนี
เซี
ยที่
มี
ชื่
อเรี
ยกว่
า "วายั
ง กุ
ลิ
ต" (Wayang
Kulit) รวมไปถึ
ง “หุ่
นหนั
ง” ของประเทศกั
มพู
ชาด้
วยเช่
นกั
น
โดยจะมี
ชื่
อเรี
ยกว่
า “สะเปกธม” (Sabek Thom) เป็
นต้
น
เมื่
อพิ
จารณาความคล้
ายคลึ
งของวั
ฒนธรรม
การแสดงหุ่
นในแถบเพื่
อนบ้
านเราแล้
ว จะเห็
นได้
ว่
า
วั
ฒนธรรมหุ่
นเชิ
ดของประเทศริ
มฝั่
งลำ
�น้ำ
�โขงนั้
น ไม่
ว่
า
จะเป็
นประเทศไทย ลาว พม่
า และกั
มพู
ชา ต่
างก็
ดู
เหมื
อนว่
า
มี
ความคล้
ายคลึ
งกั
น ทั้
งรู
ปลั
กษณ์
และเรื่
องราวที
่
นำ
�มาแสดง
เห็
นได้
จากลั
กษณะโครงสร้
างของหุ
่
น และรู
ปแบบที่
ส่
วนใหญ่
จะเป็
นหุ
่
นกระบอก และมี
หนั
งใหญ่
ที
่
เล่
นกั
บเงาด้
วยเช่
นกั
น
หุ่
นกระบอก
ของไทย
ตามหลั
กฐานทางประวั
ติ
ศาสตร์
หุ่
นกระบอก
ของไทยได้
เริ่
มมี
การแสดงอย่
างแพร่
หลายในสมั
ยรั
ชกาลที่
๕
แต่
ก่
อนหน้
านั้
นก็
เริ่
มมี
ปรากฏอยู่
บ้
างแล้
ว โดยสั
นนิ
ษฐานว่
า
มี
ต้
นแบบมาจากหุ
่
นจี
นไหหลำ
� ซึ
่
งสาเหตุ
ที
่
เรี
ยกว่
า “หุ
่
นกระบอก”
นั้
นก็
เนื่
องมาจากการใช้
กระบอกไม้
ไผ่
มาเป็
นแกนของตั
วหุ่
น
โดยตั
วหุ
่
นกระบอกจะประกอบขึ
้
นด้
วยส่
วนสำ
�คั
ญ ๔ ส่
วน
ได้
แก่
ศี
รษะหุ่
น ลำ
�ตั
ว มื
อ เครื่
องแต่
งกายและเครื่
องประดั
บ
แรกๆ นิ
ยมเล่
นกั
นในแถบเมื
องเหนื
อ เช่
น สุ
โขทั
ย อุ
ตรดิ
ตถ์
และนครสวรรค์
แล้
วก็
ขยายไปสู่
จั
งหวั
ดอื่
นๆ ทั่
วทุ
กภู
มิ
ภาค
ของประเทศไทยในที่
สุ
ด โดยจะเห็
นได้
ว่
า เมื่
อเข้
าสู่
ภาคไหน
ตั
วหุ่
นก็
จะถู
กปรั
บเปลี่
ยนเพื่
อให้
เหมาะสมกั
บวิ
ถี
ชี
วิ
ตและ
เรื่
องราวของภาคนั้
นๆ
โ ด ย วิ
ธี
ก า ร แ ส ด ง หุ่
น ก ร ะ บ อ ก ค ล้
า ย กั
บ
การแสดงละครรำ
� หากแต่
จะมี
การเปลี่
ยนท่
าทางให้
หุ
่
นกระบอก ซึ
่
งหุ
่
นจะเป็
นตั
วแสดงอยู
่
หน้
าฉาก และมี
ผู
้
พากษ์
บทเจรจาขั
บร้
องประกอบการแสดง หรื
อในบางเรื่
องอาจจะ
ไม่
มี
บทพู
ดเลยก็
ได้
โดยจะใช้
การแสดงออกด้
านท่
าทาง
เป็
นตั
วบอกเล่
าและสื่
อความหมายแทนภาษาพู
ด สำ
�หรั
บ
เนื้
อเรื่
องที่
นิ
ยมนำ
�มาแสดงหุ่
นกระบอกในบ้
านเราก็
คื
อ
พระอภั
ยมณี
ไกรทอง ขุ
นช้
างขุ
นแผน หรื
อ รามเกี
ยรติ
์
เป็
นต้
น
ส่
วนดนตรี
ประกอบการแสดงนั
้
นก็
มั
กจะใช้
วงปี
พาทย์
เครื
่
อง ๕
ร่
วมกั
บการร้
องดำ
�เนิ
นเรื่
องราว
ในอดี
ตหุ่
นกระบอกเป็
นการแสดงที่
นิ
ยมเป็
น
อย่
างมาก โดยเราจะสามารถพบเห็
นการแสดงหุ
่
นกระบอกได้
ตามงานพิ
ธี
การต่
างๆ ไปจนถึ
งงานทั
่
วๆ ไป ซึ่
งจั
ดแสดง
เพื่
อความสนุ
กสนานและสร้
างความบั
นเทิ
งให้
กั
บผู้
ชม เช่
น
งานสงกรานต์
ปี
ใหม่
ฉลองสมโภชน์
ต่
างๆ รวมทั
้
งงานศพด้
วย
ซ้
าย: หุ่
นกระบอกไทย
ขวา: การเชิ
ดหุ่
นกระบอกของไทย