นิตยสารวัฒนธรรม ฉบับ ๔ ปีพ.ศ.๒๕๕๗ - page 55

55
ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๗
ธรรมชาติ-จักรวาล
ปาริสุทธิ์ เลิศคชาธาร
“สารท” เป็นเทศกาลท�ำบุญช่วงสิ้นเดือน ๑๐ พิ ธีนี้
เป็นของพราหมณ์ มาก่อน โดยค� ำว่า “สารท” เป็นภาษาบาลี
แปลว่ า ฤดู ใบไม้ร่ วง อันเป็ นช่ วงเวลาที่พื ชพันธุ์ ให้ผล
เป็นครั้ งแรกและผลไม้เริ่มสุ ก จึงมีการน�ำพืชผลเหล่านั้ น
ซึ่งเรียกว่า “ผลแรกได้ ” ไปสังเวยหรือบูชาสิ่ งศักดิ์สิทธิ์ ที่ตน
นับถือเพื่อความเป็ นสิริมงคล ในท้องถิ่นที่มีฤดู สารท จะมี
การน� ำข้าวสาลี ที่ออกรวงอ่ อนเป็นน�้ ำนมในช่ วงเวลานี้
อันเป็นผลแรกได้ มาท�ำข้าวมธุปายาสหรือข้าวทิ พย์และยาคู
เลี้ยงพราหมณ์ พราหมณ์ก็จะท�ำพิธีสังเวยบู ชาแม่โพสพ
เพื่อเป็นสิริมงคลแก่ ข้าวในนา รวมทั้งเซ่นไหว้ บรรพบุรุษที่
ล่ วงลับ ในอิ นเดียตอนใต้ก็มีการน�ำข้ าวมากวนกับน�้ำนม
ท�ำเป็นขนม เรียกว่าข้าวทิพย์หรือข้าวมธุปายาส บู ชาถวาย
พระพิฆเณศ
ส่วน “สารทไทย” เป็นการท�ำบุญกลางปีของไทย
ตรงกับวันแรม ๑๕ ค�่ำ เดื อน ๑๐ แม้ว่ าพุทธศาสนิกชนไทย
จะน�ำคติ ดังกล่าวของพราหมณ์ มาใช้ แต่ ได้ปรับเปลี่ ยนมา
เป็นถวายแด่พระภิกษุ สงฆ์ ถือกันว่าเป็ นการท�ำบุ ญด้วย
ผลแรกได้ผลานิสงส์อย่างยิ่ง ชาวไทยพุทธแทบทุกบ้านจะต้อง
น�ำเอาพืชผลทางการเกษตรที่ให้ผลผลิตครั้งแรกในฤดูเก็บเกี่ยว
ทั้งข้าวที่ จะน�ำมาท�ำข้าวเม่ า ข้าวตอก ถั่ว งา น�้ำผึ้ ง น�้ำตาล
และน�้ำอ้อย มาท�ำเป็ น “กระยาสารท” ซึ่งแปลว่า “อาหาร
ที่ท�ำในฤดูสารท” เพื่อน�ำไปประกอบพิธีท�ำบุญและถวาย
พระสงฆ์ในวันสารท และเมื่อท�ำบุญแล้ว จะกรวดน�้ำอุทิศ
ส่วนกุศลให้แก่ ญาติผู้ ล่วงลับ เพราะเชื่อว่ าเป็นวั นที่ญาติ
ผู้ล่วงลับไปแล้ว จะมีโอกาสได้กลับมารับส่วนบุญจากญาติ
พี่น้องที่ยังมีชีวิ ตอยู่ ท� ำให้มีโอกาสหมดหนี้กรรม และได้ไป
เกิดหรือมีความสุข รวมทั้งเพื่อเป็นสิริมงคลแก่ข้าวในนา และ
พืชผลทางการเกษตรให้เจริญงอกงาม และอุดมสมบูรณ์อีกด้วย
แต่ช่วงเวลาของประเพณีตามอินเดีย เป็นช่วงเวลาที่ตรงกับ
ระยะข้าวเริ่มออกรวงของไทย ชาวบ้านจึงเกี่ ยวข้าวที่ยั งมี
เปลือกอ่อนๆ และเมล็ดยังไม่แก่สีเขี ยว เอามาคั่วแล้ วต�ำให้
เป็นเมล็ดข้าวแบน ๆ เรียกว่า ข้าวเม่าแทน ซึ่งเป็นส่วนผสม
ส�ำคัญอย่างหนึ่งในการท� ำกระยาสารท
ชาวบ้ านจะเริ่ มท� ำกระยาสารทก่ อนท� ำบุ ญ
วันสารทไทยหนึ่ งวัน รวมทั้ งเตรียมขนมอื่ นๆ แล้วแต่
ความนิยมของแต่ละท้ องถิ่น ครั้นถึงวันงาน ชาวบ้านจัดแจง
น�ำข้ าวปลา อาหาร และกระยาสารทไปท�ำบุญตักบาตรที่
วัดประจ�ำหมู่บ้าน ไปถือศีล ฟังธรรม น�ำกระยาสารท หรือ
ขนมอื่นๆ ไปฝากซึ่ งกันและกั นยังบ้านใกล้เรือนเคียง หรือ
หมู่ญาติมิตรที่อยู่บ้านไกล ถือว่ากิ นแล้วจะเกิ ดสวัสดิ มงคล
และระงับโรคภัยไข้ เจ็บได้ บางท้องถิ่นมีการท�ำขนมส�ำหรับ
บูชาสิ่ งศักดิ์สิทธิ์ แม่ โพสพ ผีนา ผีไร่ด้ วย เมื่อถวายพระสงฆ์
เสร็จแล้วก็น�ำไปบูชาตามไร่ นา โดยวางตามกิ่งไม้ ต้นไม้ หรือ
ที่จัดไว้เพื่อการนั้นโดยเฉพาะ