นิตยสารวัฒนธรรม ฉบับ ๔ ปีพ.ศ.๒๕๕๗ - page 57

57
ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๗
พิธีสารทในราชส�ำนัก
พิ ธี ส า ร ท น อ ก จ า ก เ ป ็ น ป ร ะ เ พณี ข อ ง
พุทธศาสนิ กชนชาวไทยทั่วไปแล้ว ในส่วนของพระมหา-
กษัตริย์ ที่เรียกว่ าพิธีหลวงนั้น มีหลั กฐานกล่าวไว้ในเรื่อง
นางนพมาศหรือต�ำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์ ซึ่งเคยเชื่อกันว่ า
แต่งขึ้นในสมัยสุโขทัย แต่สมเด็จฯ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ
รวมทั้งนักวิชาการในปัจจุบันหลายท่ านเชื่อว่ าเพิ่งเขียนขึ้น
ในสมัยรั ชกาลที่ ๓ แห่งกรุ งรัตนโกสิ นทร์นี้ เอง อย่างไร
ก็ตาม เอกสารฉบับนี้ท�ำให้ เห็นภาพของพระราชพิธีสารท
ในราชส�ำนักได้ อย่ างชั ดเจน โดยกล่าวว่าเป็ นพิ ธีของ
พราหมณ์ในช่วงปลายเดือน ๑๐ เรี ยกว่า “พิธีภัทรบท”
(ภัทรบท มาจากค� ำว่า ภัททปทมาส หมายถึง เดือนสิบ) หรื อ
การท�ำบุญกลางปี ซึ่งเป็นวันนักขัตฤกษ์ มีการกวนข้าวทิ พย์
หรือข้าวมธุปายาส ท�ำยาคู ด้วยข้าวใหม่ซึ่งออกรวงเป็นน�้ำนม
ท�ำเพื่อเลี้ ยงพราหมณ์ ดังที่กล่าวมาแล้วในช่ วงต้น ส่ วน
พระราชพิธีทางพุทธนั้น มี การท�ำข้าวมธุ ปายาสและยาคู
ถวายพระภิกษุสงฆ์และเลี้ยงพราหมณ์ และบูชาพระรัตนตรัย
ด้วยธงผ้า แล้วอุทิศส่ วนกุศลให้แก่ญาติผู้ล่วงลับ
ในการกวนข้าวมธุปายาสของราชส�ำนัก จะท�ำใน
วันขึ้น ๑๓ ค�่ำ ในโรงพระราชพิ ธีที่ตั้งขึ ้นภายในพระราชวัง
ส่วนผสมส�ำคัญได้แก่ น�้ำผึ้ง น�้ ำอ้อย กะทิ นมสด ข้าวเม่ า
ข้าวตอก ถั่ว งา น�้ำตาลกรวด เป็นต้น โดยให้สาวพรหมจารี
เป็นผู้กวน ส่วนพระราชพิธีถวายข้าวมธุปายาสของสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัว จะมีต่อเนื่องกัน ๓ วัน โดยเริ่มในวันขึ้น ๑๔ ค�่ำ
สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ ถวาย
ข้าวมธุปายาสแด่พระมหาเถระ แล้วบูชาพระรัตนตรั ยด้วย
ธงผ้าสีต่างๆ ฉลุลวดลาย แล้วถวายเครื่ องสมณะบริขารและ
ยารักษาโรคแด่พระภิกษุสามเณร จากนั้นทรงหลั่งทักษิโณทก
อุทิศส่วนพระราชกุ ศลแด่พระบรมญาติทั้งหลายในปรโลก
ส่วนนางในทั้งหลายต่างคนก็ต่างถวายข้าวมธุปายาสยาคู ธง
พวงมาลัย และอุ ทิศส่วนกุศลแด่หมู่ญาติที่ล่วงลับ หลังจากที่
สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงบ�ำเพ็ญพระราชกุศลในพระราชพิธี
ภัทรบทครบ ๓ วันแล้ว ก็ทรงให้มีการประชุ มพราหมณาจารย์
ทั้งหลาย และเลี้ยงด้วยข้าวมธุปายาสยาคูต่อไปให้ครบ ๓ วัน
รวมทั้งพระราชทานเครื่องนุ่ งห่มแก่พราหมณ์ทุกคน ส่ วน
บรรดาพระสนมนางในก็ปฏิ บัติเช่นเดียวกัน