นิตยสารวัฒนธรรม ฉบับ ๔ ปีพ.ศ.๒๕๕๗ - page 58

58
กระยาสารทกั บกล้วยไข่
การกวนข้ าวทิพย์ หรื อข้าวมธุ ปายาส คงมี มา
แต่ ครั้งสมัยกรุ งศรีอยุธยา ในสมั ยรัชกาลที่ ๑ แห่งกรุ ง
รัตนโกสินทร์ โปรดเกล้าฯ ให้ มีการกวนข้ าวทิพย์ โดยให้
พระเจ้าลูกเธอฝ่ายในซึ่งเป็นสาวพรหมจารี เป็นผู้ทรงกวน ใน
บางรัชกาลก็งดพระราชพิธีนี้ไป จนถึงปีพุทธศั กราช ๒๔๗๐
พระบาทสมเด็จพระปกเกล้ าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้ตั้ง
การพระราชพิธีสารทกวนข้าวทิพย์ และเพื่อจะทรงบ�ำเพ็ญ
พระราชกุ ศล รวมทั้งถวายยาคูแด่พระสงฆ์ เนื่องด้วยเป็น
ช่ วงฤดูข้าวในนาแรกออกรวง พอจะเริ่ มเป็นทานถวายแด่
ภิกษุสงฆ์ได้ ซึ่งพระองค์ ทรงเห็นว่ามิได้ กระท�ำมานานแล้ ว
จึงโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งพระราชพิธีสารทในพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย
ในพระบรมหาราชวัง และแผ่พระราชกุศลแก่พระบรมวงศานุวงศ์
ข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้าฝ่ายใน ให้รับรวงข้าวอ่อน
ไปท�ำเป็นยาคู ส่ วนพระราชพิธีกวนข้าวทิพย์จัดขึ้น ณ สวน
ศิ วาลัยในพระบรมมหาราชวัง โดยให้สาวพรหมจารี ที่เป็น
เชื้อพระวงศ์เป็ นผู้กวน ซึ่งตรงกับวั นอาทิตย์ แรม ๑๕ ค�่ ำ
เดือน ๑๐ ปีเถาะ (วันที่ ๒๕ กั นยายน ๒๔๗๐)
กระยาสารทเป็นของหวานจัด บางท้องถิ่นจึ งนิยมรับประทานกับ
กล้วยไข่ ซึ่งก�ำลังให้ผลผลิตออกมามากในช่วงสารทไทย ดังมีกล่าวถึงในนิราศ
เดือนของนายมี หรือเสมียนมี (หมื่นพรหมสมพัตสร) กวีในสมัยรัชกาลที่ ๓ ว่า
เมื่อเดือนสิบเห็นกันเมื่อวันสารท ใส่อังคาสโภชนากระยาหาร
กระยาสารท กล้วยไข่ใส่โตกพาน พวกชาวบ้านถ้วนหน้าธารณะ
ในวั นประกอบพระราชพิธีสารทครั้งนี้ ตรงกั บ
วันจันทร์ ขึ้น๑ค�่ำ เดือน๑๑ปีเถาะ (วันที่ ๒๖กันยายน๒๔๗๐)
มีทั้งพิธีพุทธและพราหมณ์ โดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่ หัว
เสด็จฯ เข้าสู่พระที่นั่งอมรินทรวิ นิจฉัย ทรงจุดเทียนนมัสการ
ทรงรั บศี ล พระสงฆ์ ถวายพระพร พระบาทสมเด็ จ
พระเจ้าอยู่หัวทอดพระเนตรโถยาคู ซึ่งพระบรมวงศานุวงศ์
ข้าทูลละอองธุ ลีพระบาทแต่งมาถวาย ทรงเลือกปักธงชื่อ
พระตามประราชประสงค์จ�ำนงพระราชทานโถไหนแก่รู ป
ไหนแล้ว เจ้ าพนักงานยกไปตั้งตามที่ทางประเคนภัตตาหาร
แก่พระสงฆ์ เมื่อพระสงฆ์ฉั นของคาวแล้ว โปรดเกล้าฯ ให้
ประเคนของหวานกั บทั้งยาคูและข้าวทิ พย์ จากนั้ นทรง
ประเคนเครื่องไทยธรรม พระสงฆ์ถวายอนุโมทนา สมเด็ จ
พระสังฆราชเจ้าถวายพระพรลา แล้วจึงเสด็จพระราชด�ำเนินกลับ
เจ้าพนักงานแจกข้าวทิพย์พระราชทานแก่พระบรมวงศานุวงศ์
และข้าทูลละอองธุลีพระบาทโดยทั่วกัน
ในปัจจุบันการรับประทานกระยาสารทกับกล้วยไข่ เป็นประเพณี
ทีมีชื่อเสี ยงของจังหวัดก� ำแพงเพชร โดยเรียกเทศกาลนี้ว่า “วันสารทไทย
กล้วยไข่เมืองก�ำแพง” ซึ่งจั ดขึ้นในวันแรม ๑๕ ค�่ ำ เดือน ๑๐ และขึ้น ๑ ค�่ำ
เดือน ๑๑ (ประมาณปลายเดือนกันยายน-ต้นเดือนตุลาคม) โดยจัดขึ้นครั้งแรก
เมื่อวันที่ ๒๖-๒๗ กันยายน ๒๕๒๔ ใช้ชื่องานว่า “วันกล้วยไข่เมืองก�ำแพง”
ต่อมาใน พ.ศ.๒๕๒๖ จึงเปลี่ยนชื่องานเป็ นดังเช่ นปัจจุบัน ในวั นงานมี
พิ ธีกวนข้าวทิพย์แบบโบราณ รวมทั้งการกวนกระยาสารท