วารสารวัฒนธรรม เมษายน - มิถุนายน ๒๕๕๗ - page 18

18
หมอล�ำ เป็ นศิ ลปะการแสดงพื้ นบ้าน
ชาวอี สานที่เกิดขึ้นมาช้านาน มี การปรุงแต่งพัฒนารูปแบบ
และสื บทอดต่ อเนื่องกั นมา โดยภาพรวมคื อความเป็น
ศิ ลปะการแสดงของระดั บภู มิ ภาคที่ รับรู ้ทั่ วไปว่ าเป็น
วัฒนธรรมการแสดงของภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาพย่อย
คื อรายละเอียดของสิ่งปรากฏอยู่ในสารัตถะของหมอล�ำ เช่น
ภาษา ส� ำเนียง ท�ำนอง ดนตรี ภูมิปัญญาของศิลปิ นที่น�ำเสนอ
ด้ วยเรื่องราวของความเชื่อ ศาสนา สภาพการณ์ที่เกิดหรือ
มีในสังคม การประกอบอาชี พ ขนบธรรมเนียม วิถีปฏิบัติ
ของชุ มชน ผ่านบทกวีที่เป็ นร้อยกรองในรูปค�ำกลอน เพื่อ
ให้ผู้ สดับรับฟังเข้าใจ เข้าถึงสิ่งที่น�ำเสนอ ผสานร่วมไปกับ
รสแห่งความรื่นรมย์ ทั้งยังเป็นบทเรียนของการเรียนรู้ รับรู้
และเชื่ อมต่อกันทางด้านศิลปวัฒนธรรม
นิยามของหมอล�ำ ตามความหมายที่มีอธิ บาย
ในพจนานุกรมฉบั บราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ว่า
“ผู้ช� ำนาญในการขับร้องแบบอี สาน” เมื่อแยกพิจารณา
โดยเชื่ อมโยงความรู้ความคิดของผู้ทรงความรู้หลายท่านที่
อธิบายไว้ “หมอ” หมายถึง ผู้รู้ ผู้ช�ำนาญ ค�ำและความหมายนี้
ใช้ ทั่วไปในภาษาไทย ดั งพบค�ำว่า หมอยา หมองู หมอเสน่ห์
หมอเวทย์ คุณไสย ในภาษาอีสานมีค�ำว่า หมอแคน หมอล�ำ
โดยนั ยของค�ำว่าหมอคื อผู้มีความรู้ ความช�ำนาญในสิ่งที่
บุ คคลผู้ นั้นมีอยู ่ ส่วนค� ำว่า “ล� ำ” อธิบายอย่ างตรงคือ
การขั บร้องของบุคคล การใช้เสียงให้เกิดท�ำนอง ส�ำเนียง
ตามบทกลอน
ถ้ าใช้ว่า “ล� ำน�ำ” หมายถึงบทเพลงที่ ใช้ขับร้อง
เรียกว่าขับล�ำน�ำ มีบทสักวา บทเสภา บทดอกสร้อย บทละคร
จึงมีใช้ทั้งค�ำว่ า “ขับ” และค�ำว่ า “ล�ำ” เมื่อพิจาณาฐานการใช้
ภาษาของชาวลาวและภาษาถิ่นของชาวไทยอีสาน ต่างก็ มี
นัยของการใช้และความหมายเดียวกัน ชาวลาวเหนือใช้ค�ำว่า
“ขับ” ชาวลาวใต้ รวมถึ งชาวไทยอีสานด้ วยใช้ ว่า “ล� ำ”
ความหมายยังคงเดิม บางท่านเพิ่มเติ มว่าผู้ช�ำนาญการ
ขับหรือล�ำท� ำนองเสนาะ มีที่มาและความหมายของค�ำว่า
“ล�ำ” อีกแนวคิดหนึ่ งว่า ล�ำหมายถึ ง “ยาว” กล่าวกันว่า
ในวัฒนธรรมของชาวอีสานมีวรรณคดีที่ส�ำคัญจ�ำนวนมาก
แต่ละเรื่องมีเนื้อความต่อเนื่องกันเป็ นเรื่องราว เรื่ องแต่ละ
เรื่องนั้นใช้ค�ำ “ล�ำ” น�ำหน้า เช่น ล�ำจ�ำปาสี่ต้น ล�ำการะเกด
ล�ำสิ นไซ (ล�ำศิลป์ชั ยหรือสินชัย) คนรุ่นเก่ าชาวอีสานท่าน
อ่านวรรณคดีเรื่องยาวๆ แต่ละเรื่องแล้วสามารถจดจ�ำได้
ตลอดเรื่อง นอกจากนี้แล้วแต่ละท่านก็ยั งจ�ำได้หลายเรื่อง
โดยเฉพาะวรรณคดีที่เป็นบทร้อยกรอง บางท่านสามารถน�ำ
มาขับล�ำเป็ นท�ำนองได้ ความช�ำนาญในความหมายของล�ำ
ที่แปลว่ายาวนี้ จึงมี นิยามอี กอย่างหนึ่งว่า ผู้ช�ำนาญวรรณคดี
เรื่องยาว ซึ่งตรงกับค�ำว่า “หมอล�ำ” เช่ นกัน
ความหมายของ “หมอล� ำ” ในแนวของศิ ลปะ
ดนตรีก็คื อ ศิ ลปินผู ้มีความช� ำนาญด้านการขับร้องโดย
การใช้เสี ยงให้เกิ ดท�ำนอง ลีลา จังหวะ คละผสมไปกับเนื้อ
ของสาระที่สื่อเรื่องราวต่างๆ สื่อความนึ กคิด โต้ตอบจาก
ความทรงจ� ำหรือปฏิภาณไหวพริบด้วยเนื้อค� ำร้อยกรอง