วารสารวัฒนธรรม เมษายน - มิถุนายน ๒๕๕๗ - page 105

105
เมษายน-มิ ถุนายน ๒๕๕๗
ปัจจั ยสำ�คัญที่ เข้ามามีผลกระทบ
ต่อความเชื่อต่างๆ ของคนอีสาน
ปัจจัยหลั กที่เห็ นได้ชั ดเจนในทุกวันนี้ ถ้าจะโยง
กับการพัฒนาทุนทางวัฒนธรรมหรือการท� ำให้ วัฒนธรรม
กลายเป็นสินค้า เราจะพบว่าประเพณีอีสานถูกผลักดันหรื อ
ส่งเสริมโดยหน่วยงานภาครัฐ โดยเฉพาะเรื่องการท่องเที่ ยว
ซึ่ งชัดเจนมากขึ้ น การท่ องเที่ ยวในปั จจุ บั นส่ งผลให้
เกิดการรื้อฟื้ นประเพณีเก่าๆ ขึ้นมาใหม่ จากที่คนอี สาน
บางกลุ่มชาติพันธุ์ เคยเป็นชนกลุ ่มน้อย ไม่มีความภาคภูมิใจ
ในตนเอง เช่น คนภูไท แถวสกลนคร นครพนม มุกดาหาร
หรือแม้แต่ คนไทด�ำ บ้านนาป่าหนาด จังหวัดเลย เมื่อก่อน
เขาก็ต้องปิ ดบังตนเอง เนื่องจากเขาเป็ นคนส่ วนน้อย
แต่ทุกวันนี้ ความแปลก ความไม่ เหมือนใครกลั บกลายเป็น
จุดขาย คือ มันถูกพัฒนามาตั้งแต่มีค�ำว่า “อะเมสซิ่งไทยแลนด์”
นั่นเอง เพราะฉะนั้ นธรรมดาไม่ ได้ต้ องมี ความแปลก
ถึงจะขายได้
ส่งผลให้ความเป็นชาติพันธุ์ เล็กน้ อยอื่นๆ ในอีสาน
ถูกผลักดันขึ้นมา เราจะเห็นว่า ภู ไทเองทุกวันนี้จะมี วันภูไทโลก
นายกแต่งชุดภู ไทมาเปิ ดงานทุกปีที่กาฬสินธุ์ เขาก็แสดง
อัตลักษณ์ความโดดเด่ นของเขา เพื่อสร้ างจุ ดขาย เพื่อ
การท่องเที่ยว เรื่องของการท่องเที่ยวจึงเป็นตัวช่วยผลักดัน
ท�ำให้วั ฒนธรรมอยู่ได้ คือ ถ้ าเราไม่มองจนสุ ดโต่งเกินไป
นะว่า วัฒนธรรมมั นต้องแช่แข็ง มันต้องเป็นจารีตประเพณี
แต่ถ้ าเรามองวั ฒนธรรมว่ ามันมี การปรับเปลี่ ยน ถ้ าไม่
เปลี่ยนก็ต้ องตาย เพราะฉะนั้ นเราอาจจะมองในเชิงบวก
ได้ ว่า ภาครั ฐเองก็ เป็ นหน่ วยงานที่ช่ วยส่ งเสริมท� ำให้
บรรยากาศประเพณีของชาวอีสานมี ความหลากหลาย
และมีความพยายามที่จะรื ้อฟื ้นเอาสิ่ งเก่าๆ มาสร้ างใหม่
ให้มีความโดดเด่ น แล้วก็เป็ นตัวช่วยผลักดั นท�ำให้กลุ่มคน
ในชนบทรู้สึกภาคภู มิใจ ไม่ทิ้งรากเหง้ าวัฒนธรรมของตั วเอง
ก็คิดว่าเป็นข้อดีในเชิงบวก
ถ้ าพูดถึงกรณีของอี สานกับประเทศเพื่อนบ้ าน
ที่อยู่เป็นอาณาบริเวณติดกันจะมีอยู่ ๒ กลุ่ม ทางด้านฝั่ง
แม่น�้ำโขงก็เป็นสปป.ลาว แต่ถ้าติดจังหวั ดอุบล ศรีษะเกษ
บุรีรัมย์ สุรินทร์ แถวๆ นี้เป็นประเทศกัมพูชา ในกรณีลาวนี้
เราจะพบว่า มันมี แม่น�้ำโขงกั้น คนอีสานมีวั ฒนธรรมร่วมกัน
กับลาวแต่ไหนแต่ไรมา ภาษาก็ถูกจัดอยู่ในกลุ่มภาษาเดียวกัน
ประเทศลาวเป็นประเทศเดี ยวในโลกที่ คนไทยไปแล้ว
เราพูดภาษาไทย เขารู้ เรื่อง เพราะฉะนั้นมั นเป็นวัฒนธรรม
เดี ยวกันระหว่ างลาวกับไทยอี สาน เราพบว่าหากเป็ น
ประเพณีฮีตสิ บสองเป็นชุดความรู้ อันเดียวกั น ทางโน้ น
ก็มีบุญบั้งไฟ มีงานบุญผะเหวด เทศน์มหาชาติ มีสงกรานต์
มีออกพรรษาเข้ าพรรษาเหมือนกัน เพราะฉะนั้นเราจะเห็นว่า
มีแนวความคิดที่ร่วมกันอยู่
เมื่ อก่อนคนอีสานบางที เรียกตัวเองก็ สับสน คือ
ไปพู ดกับคนไทยก็ไทยอี สาน บางทีก็พู ดว่าเป็นลาวอีสาน
เพราะฉะนั้นลาวกับอีสานมันเป็นวัฒนธรรมร่วมกัน ผมคิดว่า
หลายอย่างในเชิงของความขัดแย้ ง ในช่วงหลังอาจไม่ค่อยมี
เมื่อเปิ ดพรมแดน เปิดประเทศภูมิภาคลุ่มแม่น�้ำโขง เปิด
ประชาคมอาเซียนเพิ่มเข้ามา เราจะเห็นว่า การที่สองประเทศ
พยายามที่จะหาจุ ดร่วมกั น เอื้อประโยชน์ซึ่ งกันและกัน
เหมือนเปิดประตูอินโดจี น เป็นเส้นทางอีสานที่จะผ่านไปยัง
ประเทศเวียดนาม ลาว กัมพูชา เพราะฉะนั้นหลายๆ อย่าง
ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของประเพณีวัฒนธรรม มันก็แลกเปลี่ยนกัน
หรือว่าแบ่งปันกันได้
ประเพณี เป็นตัวเชื่อมผู้คนเข้าด้วยกัน คือ ทั้ งสองฝั่ง
เหมือนลาวกับอีสาน หลายคนอาจมองว่าแม่น�้ำโขงทุกวั นนี้
มันเป็นเส้นกั้นเขตแดนระหว่างไทยกั บลาว แต่ผู้ คนที่อยู ่
แถบนั้นเขามีประเพณีร่วมกัน แข่งเรือก็แข่งร่วมกันในแม่น�้ำโขง
จุดบั้งไฟบ้านนี้ คนฝั่งโน้ นก็มาเที่ยวด้วย เพราะฉะนั้นผู้คน
ในแถบนี้จะไม่มองแม่น�้ำโขงว่าเป็นเส้ นกั้นเขตแดน แต่เขา
จะมองว่าเป็นเส้นเชื่อมโยงระหว่างสองฟากฝั่งมากกว่า
มองวัฒนธรรมอีสาน
กั บประเทศเพื่อนบ้าน