วารสารวัฒนธรรม เมษายน - มิถุนายน ๒๕๕๗ - page 96

96
ปราสาทหิน ซึ่งมิได้ มีสถานะเป็นปราสาท
ราชวั ง หรือที่ ประทับของกษัตริย์ หากคือศาสนสถาน หรือ
เทวาลั ย หรือที่ ประทับของเทพเจ้ าในศาสนาฮิ นดู และ
พระโพธิสัตว์ ในศาสนาพุทธ นิ กายมหายาน ซึ่ งเป็นสอง
ศาสนาที่มีบทบาทในราชส�ำนักกัมพูชา และอยู่ ในจิตส� ำนึก
ของชาวขะแมร์ยุคนั้น ด้ วยเหตุนี้ ปราสาทหินที่กระจายอยู่
ในกัมพูชา ลาว และไทย จึงแบ่ งเป็น ๒ ประเภทหลักคือ
ปราสาทหินที่สร้ างถวายเทพเจ้าในศาสนาฮินดู
อาทิ ปราสาทนครวั ด สร้างถวายพระวิ ษณุ เทพ หรือ
พระนารายณ์ ปราสาทบาปวน (บา-ปวน) ปราสาทบันทายสรี
ปราสาทพระวิหาร รวมถึงปราสาทวัดพู ในลาว ปราสาท
สด๊กก๊กธม และปราสาทศีขรภูมิในไทย สร้างถวายพระศิวเทพ
หรือพระอิศวร
อีกประเภทหนึ่ ง คือปราสาทหินที่สร้างถวาย
พระโพธิสัตว์ในศาสนาพุทธ นิ กายมหายาน อาทิ ปราสาทบายน
ศูนย์ กลางอาณาจักรนครธม ปราสาทพระขรรค์ ปราสาท
ตาพรหม ในกัมพูชา ปราสาทพิ มาย ปราสาทเมื องสิงห์
รวมถึงพระปรางค์สามยอด ในประเทศไทย
แต่ ไม่ว่ าจะสร้ างด้วยแรงศรั ทธาในศาสนาใด
ปราสาทหิ นเหล่านี้ ล้วนมี รากฐานจากภู มิ ปัญญาทาง
สถาปัตยกรรมเดียวกั น คือการสร้างศาสนสถานบนภูเขา
ที่ถู กสมมุติ ว่ าเป็นเขาพระสุ เมรุ ภู เขาศักดิ์สิ ทธิ์อันเป็ น
ที่ประทับของเทพเจ้า และเป็นศูนย์กลางของโลกและจักรวาล
ตามคติฮินดู ตั วอย่างที่เห็นได้ชัด คือ ปราสาทวัดพู ปราสาท
พระวิหาร ปราสาทพนมรุ้ ง ฯลฯ หรื อในกรณีที่ หาภูเขา
อันเหมาะสมไม่ได้ ก็จะสร้างศาสนสถานบนฐานเป็นชั้นๆ
แล้วสมมุ ติ ว่ านั่นเป็นเขาพระสุเมรุ จ�ำลอง ตั วอย่างคื อ
ปราสาทนครวัด ปราสาทพิมาย ฯลฯ
แต่ไม่ว่าจะสร้ างบนภูเขาจริง หรื อจ� ำลอง ก็จะ
ออกแบบรู ปทรงปราสาทเป็ นยอดแหลม ที่เรี ยกว่ า
ทรงปรางค์ แล้ วยึดถื อเอาปรางค์องค์ สูงที่สุ ดเป็นปรางค์
ประธาน ภายในเป็นที่ประดิษฐานรูปเคารพ เช่ น เทวรูป
หรือศิวลึงค์ ในศาสนาฮินดู ส่วนปราสาทในศาสนาพุ ทธ
มหายาน ก็จะประดิษฐานพระพุทธรูปองค์ ส�ำคัญไว้ภายใน
ปรางค์ประธาน อีกทั้งยังจ� ำหลัก หรือสลักเสลาปรางค์ด้วย
ลวดลายวิจิตรตระการตา บางปราสาทมีการแกะสลักภาพ
ปราสาทวัดพู สปป.ลาว
ภาพ: อดุล ตัณฑโกศัย