Page 90 - วารสารวัฒนธรรม ฉบับ ๒

88 วัฒนธ รม
ย่านภาษีเจริญ ฝั่งธนบุรีมีโรงตีเหล็ กอยู่แห่ งหนึ่ง แม้
จะเลิกกิจการไปนับ ๑๐ ปีแล้ว แต่ยังคงเก็บรักษาเครื่องไม้
เครื่ องมือต่าง ๆ ไว้ อย่ างครบถ้ วน เมื่อน� ำมาพิจารณา
ประกอบกับค�ำบอกเล่าจากความทรงจ� ำของผู้เป็นเจ้ าของ
ย่อมแสดงให้เห็นภูมิ ปัญญาของช่างแขนงนี้ได้ชัดเจน
โรงตีเหล็กแห่งนี้ตั้ งอยู่บริเวณปากคลองบางคะแนะ
ล�ำคลองสายเล็ก ๆ ที่ ขุดเชื่อมกับคลองภาษีเจริญ เยื้องกั บ
วัดนิมมานรดี ในฝั่ งตรงข้ามกัน คนละแวกนั้ นเรียกกั นว่า
“โรงตีเหล็กปากคลองบางคะแนะ”
ผู้ถ่ ายทอดเรื่องราวของโรงตี เหล็กแห่งนี้ คือคุณแก้ ว
คุ ณพิ สุทธิ์ และคุ ณประเสริ ฐ
สามพี่ น้องแห่ งตระกู ลแสนยา-
กรานนท์ซึ่งเติบโตมาท่ามกลาง
บรรยากาศของโรงตี เหล็ กเมื่ อ
ครั้ งเตาไฟยังคุ กรุ่ น และทั้ งยัง
เป็ นช่างตีเหล็ กฝี มือดี ที่ สืบทอด
กิจการต่อมาจากบิดาอีกด้วย
การท� ำงานในโรงตี เหล็ ก
สมัยก่ อนเป็นงานหนั กและยาก
ล�ำบาก ไม่ มี เครื่ องจักรทุ่ นแรง
ใด ๆ ทุกขั้นตอนต้ องอาศัยฝี มื อ
และความช� ำนาญ ที่ส�ำคั ญการ
จะเป็ นช่ างตี เหล็กที่ ดี เพียงมี
แรงอย่ างเดียวยังไม่ พอ ต้ องมี
ไหวพริบ และที่ ส�ำคั ญคือต้ องมี
ใจรัก
ย้อนกลั บไปสมั ยแรกเริ่ ม
กิจการ จ� ำได้ว่าที่บ้านเปิดเตาตี เหล็กมากถึงสองสามเตา
ท�ำให้ จ�ำนวนคนงานมีมากตามไปด้ วย การเลือกเฟ้ นคน
ที่มาท�ำงานด้วยนั้นก็ไม่ ใช่เรื่องง่าย เพราะการฝึกช่ างแต่ละ
คนต้องใช้เวลานานหลายเดือน บางคนมาฝึ กได้ไม่ นาน
ทนงานหนักไม่ไหว ต้ องเลิกไปกลางคันก็ มีเพราะการฝึ ก
ช่วงแรกต้องฝึกมื อให้เคยชิ นกับความร้อน เนื่ องจากต้อง
จับเหล็กร้ อนและโดนสะเก็ดไฟทุกวั น ผู้ฝึกจึงต้องอดทนตี
เหล็กจนกว่ามือจะด้าน ถ้ามือพองก็ต้ องกัดฟันทน หรื อ
หากพองมากก็ใช้ เทียนหยดเพื่อให้ เนื้อด้านเร็ วขึ้น เมื่อ
หนั งมื อหนาขึ้น ความเจ็บปวดจะบรรเทาลง ดั งนั้นการ
ตี เหล็กหากท�ำแล้ วต้ องท�ำเป็ นกิ จวัตร เพราะถ้ าหยุดไป
เป็ นเวลานาน เมื่อกลับมาท�ำอีกครั้ง นอกจากจะเมื่อยขบไป
ทั้ งตัว ยังต้องอดทนกั บอาการมือพองไปอี กระยะหนึ่งเลย
ที เดียว
ช่างในโรงตี เหล็กจะแบ่ งหน้าที่กันเป็ นสองส่วน คื อ
ช่ างตีกั บ ช่างแต่ง
คุณแก้ วรับหน้าที่เป็นช่ างตีท� ำงานหน้าเตา มีลูกมื อ
สองคน คอยผลั ดกันตี และดึงลูกสูบเป่าลมใส่เตา
ส่วนคุ ณพิสุทธิ์รับหน้าที่ เป็น
ช่างแต่ ง มีหน้าที่แต่ งคมเคียว
คมมีด นับเป็ นงานอันตรายไม่
น้อยไปกว่างานหน้าเตาไฟ เพราะ
บ่ อยครั้งที่ ได้รั บบาดแผลจาก
ของมีคม
เครื่องมื อตี เหล็ กที่ส� ำคัญ
มี เตาเผาเหล็กเป็นเตาที่ก่อขึ้น
ด้ วยอิ ฐ ใช้เผาเหล็กให้อ่ อนตัว
ก่อนน�ำมาตี ขึ้นรูป ใช้ ถ่านไม้ไผ่
เป็นเชื้อเพลิ ง และต้องมีตะแกรง
ร่อนเอาขี้เถ้าออก ลูกสูบส�ำหรั บ
เป่าลมใส่เตาไฟเพื่อเร่งความร้อน
สมัยก่ อนเครื่องสูบลมเข้าเตาใช้
มืออย่างเดี ยว ไม่มีเครื่องสูบลม
ไฟฟ้ าซึ่งเป็ นอุปกรณ์ ผ่ อนแรง
อย่างสมัยนี้ ทั่ งใช้ เป็นแท่ น
ตีเหล็ก ค้อนใช้ตีขึ้นรู ปมีหลายขนาดคี มจับเหล็กใช้คีบ
เหล็กในขั้นตอนการเผาและขณะตี ถังน�้ำใช้ในขั้นตอนชุบ
แข็ง คือน�ำเหล็กที่ตี ขึ้นรูปแล้วจุ่มน�้ ำขณะร้อนเพื่อให้ มีความ
แข็งแรงทนทาน และใช้จุ่มแขน มือ เพื่อคลายความร้อน
กรรไกรตัดเหล็กและเครื่องจับยึดเหล็กเรียกว่า“ปากกา”
ส่ วนเครื่ องมื อของช่างแต่ ง สมัยก่ อนยังไม่ มี เครื่อง
เจียรไฟฟ้า ต้องใช้ตะไบ เหล็กขูดคมเคียวคมมีด ค้อนแต่งมีด
เพื่อตบแต่งคมและความเรียบร้อยของงานที่ ตีแล้ว
คุณแก้ว แสนยากรานนท์ในวัย ๖๐ ปี