62
วั
ฒนธ รม
ย้
อนกลั
บไปในอดี
ตคงไม่
สามารถบอกได้
แน่
ชั
ดว่
าการนวด
แผนไทยเกิ
ดขึ
นครั
งแรกเมื
อใด แต่
หลั
กฐานเอกสารที
ชั
ดเจน 
เกี
ยวกั
บหมอนวดและการนวดแผนไทย พบในสมั
ยกรุ
งศรี
อยุ
ธยา 
ตั
งแต่
รั
ชสมั
ยสมเด็
จพระบรมไตรโลกนาถ ในพระไอยการนา
ต�
าแหน่
งนาพลเรื
อน คื
อต�
าแหน่
งข้
าราชการต่
าง ๆ ในฝ่
ายพลเรื
อน 
ออกนามกรมหมอนวดและขุ
นนางที
เป็
นเจ้
ากรมไว้
ว่
า กรมหมอ
นวดขวา มี
หลวงราชรั
กษาเป็
นเจ้
ากรม และกรมหมอนวดซ้
าย มี
หลวงราโชเป็
นเจ้
ากรม  
ทว่
าเมื
อกรุ
งศรี
อยุ
ธยาเสี
ยแก่
พม่
า พ.ศ. ๒๓๑๐ ต�
าราแพทย์
แผนไทยได้
ถู
กท�
าลายและสู
ญหายไปเป็
นอั
นมาก
กระทั
งพระบาทสมเด็
จพระพุ
ทธยอดฟ้
าจุ
ฬาโลกมหาราช 
รั
ชกาลที
 ๑ ได้
ย้
ายราชธานี
จากฝั
งธนบุ
รี
มาฝั
งพระนคร และทรง
ปฏิ
สั
งขรณ์
วั
ดโพธารามหรื
อวั
ดโพธิ
 ขึ
นเป็
นอารามหลวง ให้
ชื
อว่
า 
วั
ดพระเชตุ
พนวิ
มลมั
งคลาราม ทรงมี
รั
บสั
งให้
สื
บเสาะรวบรวม
ต�
ารายา ฤๅษี
ดั
ดตน และต�
ารานวด น�
ามาแสดงไว้
ตามศาลาราย
ของวั
ดโพธิ์
 เพื่
อให้
คนทั่
วไปสามารถเข้
ามาศึ
กษาหาความรู้
ต่
อมาในปี
 พ.ศ. ๒๓๗๕ พระบาทสมเด็
จพระนั
งเกล้
า 
เจ้
าอยู
หั
ว รั
ชกาลที
 ๓ ทรงพระกรุ
ณาโปรดเกล้
าฯ ให้
ปฏิ
สั
งขรณ์
วั
ดโพธิ
อี
กครั
ง ทรงให้
หล่
อรู
ปฤๅษี
ดั
ดตนโลหะ ๘๐ ตน รวบรวม
ต�
าราการแพทย์
และต�
ารานวด รวมทั
งให้
จารึ
กสรรพวิ
ชาต่
าง ๆ 
ลงบนแผ่
นศิ
ลา บ้
างอยู
ในรู
ปจิ
ตรกรรมฝาผนั
ง ประดั
บตามศาลาราย 
เสาระเบี
ยงและพระอุ
โบสถภายในวั
ดโพธิ
 รวมทั
ง “ต�
าราหมอนวด
จ�
านวน ๖๐ ภาพ” ซึ
งจารึ
กไว้
ณ ศาลาหน้
าพระมหาเจดี
ย์
ด้
าน
เหนื
อ เท่
ากั
บเป็
นการช่
วยอนุ
รั
กษ์
ศาสตร์
การนวดแผนไทยให้
ชน
รุ่
นหลั
งได้
ศึ
กษาสื
บทอดมาจวบจนปั
จจุ
บั
การนวดแผนไทยซึ
งประกอบด้
วย การกด การบี
บ การคลึ
เค้
น การดั
ด การประคบ และการอบตั
ว นั
บเป็
นการรั
กษาโรคด้
วย
วิ
ธี
การธรรมชาติ
 เพราะการนวดจะช่
วยให้
ระบบไหลเวี
ยนเลื
อดใน
ร่
างกายคนเราท�
างานได้
ดี
ขึ
น กล้
ามเนื
อที
ตึ
งหรื
อแข็
งเกร็
งจะ 
ผ่
อนคลาย และช่
วยกระตุ
นระบบประสาทต่
าง ๆ ให้
ท�
างานดี
ขึ
น 
ยั
งช่
วยให้
ระบบข้
อต่
อและเส้
นเอ็
นเกิ
ดความยื
ดหยุ่
หลั
กการส�
าคั
ญของการนวดแผนไทย ก็
คื
อแนวเส้
นประธาน 
๑๐ ซึ
งมี
จุ
ดเริ
มต้
นบริ
เวณรอบสะดื
อ แล้
วแยกออกไปตามทิ
ศทาง
ต่
างกั
น เพื
อควบคุ
มส่
วนต่
าง ๆ ของร่
างกาย หากเส้
นประธาน 
๑๐ มี
ความผิ
ดปกติ
 จะท�
าให้
เกิ
ดโรคในลั
กษณะต่
างกั
นไป 
เส้
นประธานทั
ง ๑๐ เส้
น ได้
แก่
 อิ
ทา ปิ
งคลา สุ
มะนา กาลทารี
หั
สรั
งษี
 ทวารี
 จั
นทภู
สั
ง รุ
ช�
า สิ
กขิ
ณี
 และ สุ
ขุ
มั
ง โดยเส้
นประธาน
แต่
ละเส้
นมี
ความสั
มพั
นธ์
กั
บอาการเฉพาะของเส้
นนั
น ๆ
1...,54,55,56,57,58,59,60,61,62,63 65,66,67,68,69,70,71,72,73,74,...124