นิตยสารวัฒนธรรม ฉบับ ๔ ปีพ.ศ.๒๕๕๗ - page 97

97
ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๗
บางต�ำนานเล่าขานว่ ายามเกรี้ยวกราด คงคา
สวรรค์อาจไหลลงมาสู่พื้นโลกอย่างรุนแรง ถึงขั้ นโลกจะแตก
ได้ พระศิวะมหาเทพจึ งเอามุ่นมวยผมของพระองค์ไปชะลอ
คงคามหานทีไว้ นี่อาจเป็นสาเหตุหนึ่งก็ได้ ที่ท�ำให้ มนุษย์
ต้องบัดพลีบูชาพระแม่คงคาให้ดี หากคิดว่าท�ำอะไรไม่ดี กับ
แม่คงคา เช่นท�ำให้แม่น�้ำสกปรก ก็ต้ องขออภัยด้ วยการจุด
ประทีปลงในกระทง ลอยไปขอขมาลาโทษ และขออย่าให้
พระแม่ โกรธจนเกรี้ยวกราด จนน�้ำท้ วมท้นล้นตลิ่ง กระทั่ง
ลูกๆ ต้องตกระก�ำล�ำบาก
แต่บ้างก็ว่าการลอยกระทง ได้ รับอิทธิพลจาก
ธรรมเนียมการลอยประทีปเพื่อบูชามหาเทพของชาวฮินดู
อันประกอบด้วย พระศิ วะ พระนารายณ์ พระพรหม เรียก
ตามคัมภี ร์โบราณว่า “ที ปวาล” หรือเทศกาลตามประทีป ซึ่ ง
เมื่อบูชาครบวั นแล้วให้น�ำประที ปไปลอยน�้ำ
ข้างฝ่ ายศาสนาพุ ทธอธิบายว่า การลอยกระทง
มีต้นก� ำเนิดจากเมื่อครั้งยังไม่ตรั สรู้ พระพุทธองค์ได้เสวย
ข้าวมธุปายาสของนางสุชาดา แล้วทรงตั้งสัตยาธิษฐานลอย
ถาดข้าว ณ ริมฝั่ งน�้ำเนรัญชรา ว่าหากพระองค์จะตรัสรู้
เป็นพระพุทธเจ้าจริ ง ก็ขอให้ถาดลอยทวนน�้ ำ ปรากฏว่า
ถาดค่อยๆ จมลงในลั กษณะทวนน�้ำ จนไปถูกขนดหางของ
พญานาคผู้ รักษาบาดาล ครั้ นเมื่ อทรงตรัสรู้แล้ว พญานาค
มีความเลื่อมใส จึ งขอให้ ทรงประทับรอยพระพุทธบาทไว้
ให้ตนบูชาที่ริมฝั่งเนรัญชรา ความทราบถึงนางสุชาดาจึงน�ำ
เครื่ องหอมและดอกไม้ ใส่ถาดลอยน�้ ำไปสั กการบู ชา
เป็นประจ� ำ จนกลายเป็ นประเพณีลอยกระทงสื บมา
กับอี กต�ำนานหนึ่งคือ ชาวพุ ทธลอยกระทงไปบูชารอย
พระพุทธบาท ณ ริมฝั่งนัมทานที ที่ซึ่งพระองค์เสด็จไปแสดง
ธรรมโปรดพญานาค จนพญานาคเกิดความเลื่อมใส
เมื่ ออธิบายเช่นนี้ แล้ว ประเพณีลอยกระทงจึง
ตอบสนองทั้งฝ่ายพุทธและฝ่ ายพราหมณ์ฮินดู โดยเฉพาะ
ในสังคมไทย งานลอยกระทงมีการประยุกต์และพัฒนาจน
อลังการเสียยิ่ งกว่าดินแดนต้นก�ำเนิ ดคืออินเดี ย โดยเฉพาะ
งานประเพณีลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ ที่สุโขทัย ยอมรับ
กันว่าทั้งขรึมขลัง อลังการตระการตาเป็ นที่สุด
เฮือไฟที่ชาวบ้ านแห่ผ่านหน้าพระอุโบสถ วัดเชี ยงทอง เมืองหลวงพระบาง ก่อนที่จะนำ�ลงไหลเฮือไฟในลำ�น้ำ�โขง