วารสารวัฒนธรรม เมษายน - มิถุนายน ๒๕๕๗ - page 84

การท�ำแคนให้ได้คุ ณภาพดี นั้นจะต้องอาศัยความ
ช�ำนาญในการท�ำค่อนข้ างสูง โดยเฉพาะ “การเตรียมลิ้นแคน”
ซึ่ งถื อว่าเป็นขั้ นตอนที่ ส�ำคั ญและละเอียดอ่อน เนื่องจาก
เสียงแคนจะดังดี ไม่ดีนั้น ลิ้นแคนถือเป็ นองค์ประกอบส�ำคัญ
ในการก� ำหนด โดยลิ้ นแคนท� ำจากโลหะที่ ขนาดเล็กและ
บางมาก การท� ำจะต้องระมัดระวั งไม่ให้ ลิ้นแตกหั ก เพราะ
เสี ยงแคนจะเกิ ดจากการสั่นสะเทือนของลิ้ นแคนเป็นหลัก
ถ้าวัสดุไม่มีคุณภาพ คุณภาพของเสียงก็จะไม่ดี ไม่มีความกังวาน
ของเสี ยง เสียงที่จะได้ก็ไม่ดี ไปด้วย
วั สดุในการท�ำลิ้นแคนได้ แก่ เงิน ทองแดง หรื อ
ทองเหลือง ซึ่งวัสดุ ทั้ง ๓ อย่าง โดยความนิ ยมแล้วช่างแคน
แต่ละคนก็จะใช้ “เงิน” มากที่สุ ด เนื่องจากให้เสียงกังวานและ
ไพเราะสดใสกว่ าโลหะประเภทอื่น แต่ข้อเสี ยของเงิ นนั้นคือ
มีความคงทนน้อย เพราะเงินจะมีความอ่อนมากกว่าทองแดง
และทองเหลื อง ส�ำหรั บทองเหลืองแม้จะคงทน แต่คุ ณภาพ
เสี ยงที่เกิ ดขึ้นจะไม่มีความกังวาน และเสียงจะไม่สดใสเท่ าเงิน
และทองแดง ดังนั้นช่างสุดจะนิยมน�ำเหรียญสตางค์แดงไทย
มาใช้ โดยน�ำไปหลอมและตีให้เป็ นแผ่น แล้ วน�ำมาสับหรือตัด
ออกเป็ นเส้นเล็กๆ เพื่อมาท�ำเป็ นลิ้นแคนในขั้นตอนต่อไป
เมื่อได้แผ่นวัสดุแล้ว ช่างสุดจะน�ำมาตัดตามแนวยาว
ออกเป็นเส้นๆ โดยเมื่ อก่อนช่างสุ ดจะใช้สิ่ วขนาดใหญ่ ใน
การตัดแผ่นทอง แต่ในปัจจุบันจะใช้กรรไกรตั ดสังกะสี เพราะ
ถ้ าใช้สิ่ วจะช้า ส่วนการใช้ กรรไกรตั ดสังกะสีจะได้ความเร็ ว
และตรง ส่ วนความมาตรฐานก็ไม่ ต่างกั น จากนั้ นก็ต้องสั บ
ลิ้นแคนให้ ได้ระดับเสียงตามที่ต้องการ
อีกขึ้ นตอนหนึ่งที่ ส�ำคั ญนั่ นก็คื อ “การตะไบลิ้ น”
ซึ่งช่ างสุด จะมี การตะไบลิ้นบริเวณขอบลิ้นด้านยาว และบริเวณ
ปลายลิ้น เพื่อช่ วยในการสั่นสะเทือนขึ้นลงได้ง่ายและสะดวก ไม่
ติ ดกรอบลิ้น โดยใช้ไม้ไผ่เฮี้ยในการตะไบลิ้นนั่นเอง
เมื่อได้ลิ้นแคนซึ่งถือเป็นวัสดุ ที่ส�ำคัญในการก�ำหนด
ทิ ศทางของเสียงแล้ ว ช่ างสุ ดได้ อธิบายถึ งวิธีการท� ำแคน
ดั งนี้ ขั้นแรกก็ตั ดไม้ลูกแคนให้ ได้ตามมาตรฐานกับแคนเล็ก
แคนใหญ่ที่ เราจะท�ำ ต่ อไปก็เจาะข้อไม้ ลูกแคนให้ทะลุกั น
แล้ วลนไฟและดัดไม้ลู กแคนให้ตรงได้ มาตรฐาน จากนั้นก็ไป
ท�ำลิ้นแคน โดยการตีลิ้ นแคนซึ่งเป็นโลหะแผ่ นบางๆ ขูดลิ้ น
๑
๒
๓
๔
๑. การทำ�ลิ้นแคนโดยการหลอมแล้วตีให้ เป็นแผ่ น
๒. ลั กษณะของลิ้นแคนหลังจากตี เป็นแผ่น
๓. การสั บ หรือตัดลิ้นแคนให้เป็นชิ้น
๔. นำ�ไม้ลูกแคนที่ดัดแล้วใส่ลิ้นแคน