Page 60 - วารสารวัฒนธรรม ตุลาคม - ธันวาคม ๒๕๕๖

58
การนวดรักษาแผนโบราณของไทยเป็นองค์ความรู้
ที่สืบต่อกันมายาวนานนับแต่อดีตกาล อีกทั้งยังมี การบันทึก
และถ่ายทอดอย่างเป็นระบบแบบแผน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง
ภายในวั ดพระเชตุ พนวิ มลมังคลารามฯ หรือวั ดโพธิ์ที่
ประชาชนทั่วไปรู้จักเป็นอย่างดีนั่นเอง
ประติมากรรมของฤาษี ในอิริ ยาบถต่างๆ ณ วั ด
พระเชตุพนวิ มลมังคลารามฯ ถื อเป็นหลั กฐานสำ�คัญของ
องค์ ความรู้ในเรื่องการนวดรักษาแผนโบราณ ซึ่งมีจารึ ก
แสดงเจตจำ�นงและคุ ณค่ าความหมายของการสร้างขึ้ นไว้
อย่างชัดเจน
ในเรื่ องดังกล่าวนี้ มี บันทึ กสั้นๆ ของสมเด็ จ
กรมพระยาดำ�รงราชานุภาพ ซึ่งได้กล่าวไว้ในหนังสือนิทาน
โบราณคดี เรื่องที่ ๕ ที่มีชื่อว่า “ของแปลกที่เมืองชัยปุระ
ในอิ นเดีย” โดยตอนหนึ่งได้กล่าวไว้ว่า
“ . . . เ มื่ อกลั บมา จึ ง ค้ นหาตำ � ร าฤ ๅ ษี ดั ดตน
พบอธิ บายปรากฏในศิลาจารึกเรื่ องสร้างวัดพระเชตุพนฯ
ว่ า พระบาทสมเด็ จพระพุ ทธยอดฟ้าจุ ฬาโลกโปรดให้
"ตั้ งตำ�รายา" และฤๅษีดั ดตนไว้เป็ นทานตามศาลารายริม
กำ �แพงวัดพระเชตุ พนฯ รูปฤๅษีดั ดตนสร้างในรั ชกาลที่ ๑
เป็นรูปปั้น และคงมีอั กษรจารึกศิลาติดไว้ใกล้กับรูปฤๅษีบอก
ว่ า ดัดตัวท่ านั้นแก้โรคอย่ างนั้น ครั้นถึงรัชกาลที่ ๓ เมื่อ
ปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนฯ พระบาทสมเด็จพระนั่ งเกล้าเจ้าอยู่หัว
โปรดให้เปลี่ ยนรูปฤๅษี เป็นหล่ อด้วยดี บุก และโปรดให้
พวกกวี แต่ งโคลงสี่ขนานชื่อฤๅษีแล้ วบอกท่าดัดตนแก้ โรค
อย่างใดๆ จารึ กศิลาติดประจำ�ไว้ กับรูปภาพตัวละบทหนึ่ง
เรียกรวมกั นว่า "โคลงฤๅษีดัดตน"... ในนิทานโบราณคดีตอนนี้
พระองค์ ยั งได้กล่ าวถึงที่ มาของวิชาความรู้ฤาษี ดัดตนว่า
มีที่มาจากท่วงท่าคลายเมื่ อยขบจากการบำ�เพ็ ญตบะของฤาษี
ชีพราหมณ์ ซึ่ งทรงพบเห็นการบำ�เพ็ ญตบะของดาบสผู้มี
ชื่ อเสียงซึ่งได้เดินทางมาบำ�เพ็ญตบะ ณ เมืองปีนัง ชาวเมืองปีนัง
ได้ อธิ บายต่อพระองค์ว่ า ดาบสนั้นจะเว้นวจีกรรมไม่พูด
กับใครๆและนั่ งสมาธิตลอดทั้ งวันนอกจากนี้ มีพิธีการแก้เมื่ อยขบ
อี กประการหนึ่ ง ซึ่งทรงสรุปไว้ว่า ...ฉันได้ฟังก็เข้าใจแจ่ มแจ้ง
สิ้ นสงสัย ได้ความรู้ว่า การดัดตนนั้ นเป็นส่วนอันหนึ่งของ
การบำ�เพ็ญตบะนั่นเอง เพราะนั่งหรือยืนทีเดียวตลอดวันยังค่ำ�
ทรมานร่างกายเกินวิสัย ก็ย่ อมเกิดอาการเมื่อยขบ จึงคิด
วิ ธีดั ดตนสำ�หรับระงั บทุกขเวทนาอั นเกิดแต่ บำ�เพ็ญตบะ
แล้วตั้งเป็นตำ�ราไว้ แต่ดึกดำ�บรรพ์... ” บันทึกของพระองค์ นี้
ทำ�ให้แน่ชัดว่าวิ ชาความรู้ฤาษีดัดตน มีรากฐานมาจากอินเดีย
แต่โบราณกาล ซึ่ งที่ พิพิธภัณฑสถานเมืองชัยปุระ ประเทศอินเดีย
มีประติมากรรมฤาษีดัดตนที่คล้ายคลึงกัน บ่งบอกความเชื ่ อมโยง
อันเป็นต้ นเค้าแห่งความรู้แขนงนี้
คำ �ว่า “ฤาษี” หรือ ฤษี ในพจนานุกรมไทย ฉบั บ
ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๒ หมายถึง นักบวชพวกหนึ่ ง
ซึ่งมีมาก่อนพุทธกาล เป็นผู้ที่สละบ้านเรือนออกไปแสวงหา
ความสงบ ส่วนการดัดตน คือกิ ริยาอาการในการทำ�ให้
ร่างกายบิด ยืด หด งอ เปรียบดังที่ใช้เรียกการดัดวัตถุสิ่งของ
ต่างๆ ซึ่งแต่โบราณกาลนั้นผู้ที่มีวัตรปฏิบัติเช่นนี้คือเหล่าฤาษี
ดาบส สันนิษฐานได้ว่ าเป็นเหตุที่มาของชื่อเรียก “ฤาษีดัดตน”
นั่นเอง