Page 52 - วารสารวัฒนธรรม ตุลาคม - ธันวาคม ๒๕๕๖

50
เดื อน ๑๑ ออกพรรษาหน้าน�้ ำ
ของประชาชน พระมหากษั ตริย์ จึ งทรงมี พระราชพิ ธี
เพื่อกำ�กับน้ำ�ให้พอเหมาะแก่การเกษตร
พระราชพิ ธีหลวงที่ พระมหากษัตริย์ทรงกระทำ�
เพื่อเสี่ยงทายโดยพระมหากษัตริย์และพระมเหสี เสด็จไป
ในพระราชพิธีเรียกว่ า “อาสวยุช” ดังในกฎมนเทียรบาล
กล่าวว่า “เดือน ๑๑ อาสยุชแข่งเรือ เดือน ๑๒ พิทธีจรอง
เปรียงลดชุดลอยโคม เดือน ๑ ไล่เรือ”
กฎมนเที ยรบาลกล่าวถึงเดือน ๑๑ ซึ่งเป็นพิธีกรรม
เสี่ยงทายเพื่อควบคุมน้ำ �ไว้ดังนี้
เดือนสิบเอ็ด การอาสยุชพิทธี มีหม่งครุ่มซ้ายขวา
ระบำ�หรทึกอินทรเภรี ดนตรี เช้าธรงพระมหามงกุฎ
ราชาประโภก กลางวันธรงพระสพรรณมาลา เอย็ นธรง
พระมาลาสุกหร่ำ�สภักชมภู สมเดจ์พระอรรคมเหษี
พระภรรยาธรงพระสุวรรณมาลา นุ่งแพรลายทองธรงเสื้อ
พระอรรคชายาธรงศิรเพศมวยธรงเสื้ อ พระสนมใส่
สนองเกล้าสภักสองบ่า สมรรถไชยเรือต้น สรมุกขเรือ
สมเดจ์พระอรรคมเหษี สมรรถไชยไกรสรมุกขนั้ น
เปนเรือเสี่ ยงทาย ถ้าสมรรถไชยแพ้ไซ้ เข้าเหลือเกลืออิ่ม
ศุกขเกษมเปรมประชา ถ้ าสมรรถไชยชำ�นะไซ้จะมียุข
กฎหมายตราสามดวง.ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
และการเมืองแก้ไขปรับปรุงใหม่. (๒๕๔๘).
กำ�ธร เลี้ยงสัจธรรม : บรรณาธิการ.
กรุงเทพฯ : สุขภาพใจ
ซึ่ งหมายถึงพระมหากษัตริย์ ทรงเรือสมรรถไชย
ซึ่งเป็นเรือเสี่ยงทายและพระมเหสีทรงประทับเรือไกรสรมุข
แล้วพายแข่งกัน ถ้าเรือสมรรถไชยแพ้หมายถึงบ้านเมืองจะ
มีข้าวเหลือเกลื ออิ่มนั่นคือความอุ ดมสมบูรณ์ แต่ถ้ าเรือ
สมรรถไชยชนะบ้านเมืองก็จะมี ทุกข์ เป็ นนัยยะให้เห็นว่ า
เพศหญิงเป็นสั ญลักษณ์ อย่างชัดเจนที่แสดงถึงความอุ ดม
สมบูรณ์ อันเป็นแนวคิดที่มีมาแต่คติความเชื่อดั้งเดิม
โดยสภาพแวดล้อมของบริเวณดินดอนสามเหลี่ยม
ปากแม่น้ำ�เจ้าพระยาก่อนการสร้างเขื่อนขนาดใหญ่ที่ทำ�ให้
สภาพแวดล้ อมแตกต่างไปจากเดิ มอย่างมาก บริเวณนี้อยู่
ในแถบพาดผ่ านมรสุ มเขตร้ อนทำ �ให้ ฤดูฝนเริ่ มในราว
เดื อนพฤษภาคม เมื่อน้ำ�ฝนรวมกับน้ำ �เหนือที่ไหลหลาก
มาสมทบในราวๆ เดื อนกันยายนและเดือนตุลาคม ทำ�ให้
เกิดน้ำ �ท่วมปกคลุมพื้ นที่ดินดอนสามเหลี่ ยมปากแม่น้ำ�สูง
โดยเฉลี่ยราว ๕๐ เซนติเมตรถึงหนึ่งเมตรเป็นเวลาหลายเดือน
เพราะไม่สามารถระบายน้ำ�ลงทะเลได้ อย่างรวดเร็ว เนื่องจาก
ภูมิประเทศซึ่งเป็นที่ราบลุ่มและปรากฏการณ์น้ำ�ทะเลหนุ น
ในช่วงราวเดือนกั นยายนถึ งตุลาคมเป็ นช่ วงที่
น้ำ�เจิ่งนองล้นฝั่งและเข้ าท่วมพื้นที่ลุ่ม ชาวนาชาวสวนในเขต
ภาคกลางจึ งใช้เรื อเป็ นพาหนะเดิ นทางในช่ วงเวลานี้
ในเพลงเรื อซึ่ งเป็นความทรงจำ �จากครั้ งอดีตที่แสดงถึ ง
ฤดู กาลและสภาพแวดล้อมของคนท้องทุ่งภาคกลางไว้ว่า
“เดือนสิบเอ็ดน้ำ�นอง เดือนสิบสองน้ำ�ทรง
พอถึงเดือนอ้าย เดือนยี่ น้ำ�ก็รี่ไหลลง”
ในช่วงเดือนสิบเอ็ดหรือราวๆ เดือนตุลาคม เป็นเวลา
ที่ชาวนาในเขตที่ราบลุ่มเริ่มเก็บเกี่ ยวข้าวนาปี ในบางท้องที่
ซึ่งใช้ปลูกข้าวขึ้นน้ำ�ลำ�ต้นสูงราว ๒-๓ เมตรก็อาจจะต้องรอ
ไปจนถึ งเดือนธันวาคมหรือราวเดือนอ้ ายในระบบการนับ
เดื อนจั นทรคติ แบบไทยและสัมพันธ์ กั บหมดกาลวาระ
เข้าพรรษาที่พระสงฆ์จะต้องจำ�วัดไม่เดินทางเป็นเวลา ๓ เดือน
หลั งจากออกพรรษาแล้ วจึงถึ งเทศกาลกฐิ น ที่ชาวบ้ าน
จะร่ วมใจกันแห่ กฐิ นทั้ งทางบกและทางน้ำ�ไปยั งวัดของ
ชุมชนต่างๆ ที่ต่ างปวารณาเพื่อจองกฐินไว้ตั้งแต่เข้ าพรรษา
ในฤดูกาลหน้าน้ำ�มีพิ ธีกรรมสำ�คัญเกี่ยวข้องกับ
การเสี่ยงทายเพื่อสร้างความมั่นใจให้เกิ ดขึ้น เป็ นขวัญและ
กำ�ลั งใจในการทำ�การเกษตร เพราะตามลักษณะภูมิประเทศ
ของพระนครศรีอยุ ธยาซึ่งเป็นที่ลุ่ มต่ำ� น้ำ�ท่ วมทุ่ ง บางปี
น้ำ�มากลดไม่ ทันก็ทำ�ความเสี ยหายแก่พื ชพันธุ์ ธัญญาหาร