Page 41 - วารสารวัฒนธรรม ตุลาคม - ธันวาคม ๒๕๕๖

39
ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๖
สื บสานภูมิปัญญาปั กขทืนล้านนา
ในยุคที่ปฏิทินแบบภาคกลางถูกใช้กันอย่างแพร่หลาย
ไม่ว่ าจะแฝงอยู่ในอุปกรณ์ ไฮเทคต่างๆ หรือปฏิ ทินจริงๆ
ที่แขวนอยู ่ตามผนังบ้านก็ตาม นั่นส่งผลให้ปักขทืนล้านนา
ค่อยๆ เลือนหายไปจากวิถีชีวิตของชาวล้านนามากขึ้นทุกวัน
หากจะหาผู้ ที่สามารถอ่านและคำ �นวณปักขทืนล้ านนาใน
สังคมยุคปัจจุบัน ก็คงเหลือน้อยเต็มที นอกเสียจากผู้สูงอายุ
หรือผู้เฒ่ าผู้แก่เท่ านั้นที่รู้ อี กทั้งการสืบสานภูมิความรู้ก็ยัง
เป็นการเรียนรู้กันแบบปากต่อปากอีกด้วย ซึ่งผู้ชำ�นาญและ
เชี่ ยวชาญอย่ างแท้ จริ งที่ยั งพอเหลือให้ อยู่ บ้ างนั่นก็ คื อ
“มั คนายก” เช่นปู่ของผู้เขียน ซึ่งเป็ นผู้นำ�ในการประกอบ
พิธีกรรมต่างๆ ส่วนใหญ่ก็จะมีความรู้ เรื ่ องการหาฤกษ์ยามด้วย
โดยยึ ดตามหลักปักขทืนล้านนานั่นเอง
นั่นอาจจะทำ�ให้มั คนายกถูกเปรียบได้เช่นเดียวกับ
โหรทำ�นายทายทักในอดี ตก็ เป็นได้ ท่ามกลางความเจริ ญ
ก้าวหน้าของเทคโนโลยีซึ่งกำ�ลังเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว
ปั กขทื นล้ านนาก็ ถื อเป็ นอี กสิ่ งหนึ่ งที่ กำ �ลั งจะถู กลด
บทบาทความสำ �คัญลงไป พร้อมๆ กับผู้ที่ทำ�หน้าที่ถ่ายทอด
องค์ ความรู้เหล่านั้น ทั้งผู้ เฒ่าผู้แก่ ในสั งคมและมัคนายก
ในการประกอบพิ ธีกรรมต่างๆ แสดงให้เห็ นว่า ในยุคของ
สั งคมเมืองที่เปลี่ยนแปลงไปกับความเจริญทางวั ตถุนิยม
อาจจะทำ �ให้คนในสั งคมห่างไกลการเข้ าวัดมากขึ้นทุกวัน
รวมถึงการดำ �เนิ นวิ ถีชี วิ ต จารีตประเพณี อันดี งามของ
ชาวล้ านนาที่ปฏิบัติสืบเนื่องกันมาจนถึงทุ กวันนี้ ก็อาจจะถู ก
แทรกซึมจากวั ฒนธรรมของต่างชาติที่เข้ามาอย่ างแพร่หลาย
อย่ างไรก็ ตามปัญหาเหล่านั้ นก็ ทำ�ให้ เกิดกลุ่ ม
ผู้ที่ต้องการจะฟื้นฟูปักขทื นล้านนาขึ ้นมา เช่น ชมรมปักขทืน
ล้ านนา เป็นต้ น เพื่อให้ปักขทืนถูกถ่ายทอดไปสู่ลูกหลาน
ในอนาคตต่อไป โดยมีการวางแผนและจัดการเรื่องการสืบทอด
ปักขทื นล้านนาเอาไว้หลากหลายวิธี อั นได้แก่ การสอนวิธี
การคำ �นวณให้แก่ผู้ ที่สนใจ การถ่ายทอดวิธีคำ�นวณไว้ในรูป
เล่ มหนังสือ และคำ�นวณไว้ล่ วงหน้าหลายสิบปีเพื่อให้หยิบ
จับไปใช้ได้ ง่าย ด้วยรูปแบบการสืบทอดอย่างหลากหลาย
และเป็นระบบนี่เอง ก็น่าจะเป็นสิ่งหนึ่งที่ช่วยทำ�ให้ คนล้านนา
หลายคนมั่นใจได้ว่ า ปั กขทืนล้ านนาน่ าจะยังคงอยู่คู่ กับ
สังคมล้านนา และถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่นต่อไปได้อีก
ปั กขทืนล้ านนา นอกจากจะใช้บอกวั นเวลา
เช่นเดียวกับปฏิทินแบบภาคกลางแล้ว ยั งแสดงให้เห็นถึ ง
อัตลั กษณ์ ของความเป็ นล้านนาที่ มีความรุ่ งเรื องด้ วย
ศิลปวั ฒนธรรมและองค์ความรู้ อันหลากหลาย อีกทั้ง
ปักขทืนล้านนายังเป็นตัวกำ�หนดให้ประชาชนหรือชาวล้านนา
ได้มีแนวปฏิ บัติเป็นไปในทางเดียวกันในแต่ละปี
ปักขทืนล้านนาอาจจะยากแก่การเข้าใจ แต่ถ้าเรา
ให้ความสำ �คัญและศึกษามันอย่างถ่ องแท้ ถึงวิ ธีการหรือ
หลักการใช้ งาน เราก็ จะเข้ าใจปั กขทื นได้ ไม่ ยากนั ก
ปักขทืนล้ านนาจึ งเป็นอะไรมากกว่าปฏิ ทินที่ ใช้ดู เพื่อนับ
วันเวลาที่ผ่ านเลยไป แต่สิ่ งหนึ่งที่สะท้อนให้ เห็นนั่นก็ คือ
“ปักขทืนล้านนากั บภาระหน้าที่ของคนรุ่ นปู่ย่า” ในฐานะ
ผู้สั่งสมภู มิปัญญาเหล่านั้นไว้ ซึ่งไม่ใช่แค่การปฏิบัติ หน้าที่
ทางสังคมเท่านั้น แต่นั่นคื อสะพานเชื่อมโยงความสัมพันธ์
ของผู้ คนในท้องถิ่ นเข้ าด้ วยกัน หากขาดผู้ สื บทอดไป
ในอนาคตต่อไปคงเหลื อไว้เพี ยงประวั ติ ศาสตร์ หรือ
บันทึกอีกหน้าหนึ่งที่ค่ อยๆ ลบเลือนไปจากสังคมล้ านนา
เช่นเดียวกับผู้ เขียนที่ เคยสงสัยว่า ปู่ กำ�ลังง่วนอยู่กับอะไร
แต่วันนี้ข้อสงสัยนั้นก็ได้ คลายไปแล้ว แม้ในวันที่ปู่จะไม่อยู่
ข้างกายแล้วก็ ตาม