Page 34 - วารสารวัฒนธรรม ตุลาคม - ธันวาคม ๒๕๕๖

32
งานเครื่องเขิน
ร่ วมมาด้วยและได้ ทำ �งานประเภทนี้ตกแต่ งเครื่องเรือน
แบบจี นออกขาย ช่างไทยก็ ย่อมมี โอกาสได้เห็นและอาจ
เลี ยนแบบวิธีการมาเขียนทำ�ได้เองขึ้นบ้าง จึงเกิ ดการเขียน
ลายกำ�มะลอที่มีรูปภาพและลวดลายแบบไทยประเพณีขึ้น
งานลายกำ �มะลอได้ ขาดช่ วงไประหว่ างสมั ย
ที่ กรุงศรีอยุ ธยาเสียแก่ข้าศึ ก จนกระทั่งพระบาทสมเด็จ
พระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระราชดำ�ริ ให้ฟื้ นฟูขึ้นอี กครั้ง
ซึ่งในสมัยนี้มีทั้งงานขนาดย่อม เช่ น ไม้ประกับหน้าผู กคัมภีร์
หีบใส่คัมภีร์ และงานขนาดใหญ่ เช่ น ตู้ไม้ใส่หนังสือ ลับแล
ฉากบังตา ม้าหมู่ ซึ่ งส่วนมากเป็นของที่ทำ�ขึ้นเพื่อเป็นพุทธบูชา
งานเขียนลายกำ�มะลอบนบานประตู-หน้าต่างสมัยรัชกาลที่ ๓
ที่มีความสวยงามแห่งหนึ่ง คือบานประตู-หน้าต่างหอไตร
วั ดโมฬี โลกยาราม ริมคลองบางกอกใหญ่ แต่ สีตกจางลง
ไปมาก บางส่วนก็ สูญหายไป ส่วนในพระอุโบสถวัดนางนอง
เขตบางขุนเทียน ก็มีจิ ตรกรรมฝาผนังแบบกำ�มะลอเรื่องสามก๊ก
เขี ยนอยู่ระหว่างช่องหน้าต่าง ส่วนพื้นที่ระหว่างบานประตู
ด้ านหน้าเป็ นภาพฮก ลก ซิ่ว พร้อมทั้งเครื่องมงคลแบบจีน
นับเป็นฝีมือการเขียนลายกำ�มะลอสมัยรัชกาลที่ ๓ ที ่สมบูรณ์
อีกแห่ งหนึ่ง งานเขียนลายกำ�มะลอภายหลั งรัชกาลที่ ๓
ไม่ปรากฏได้ทำ�สื บมาอีกเลย ในปัจจุบันงานช่างประเภทนี้
หาดู ได้ยาก จนแทบสูญหายไปจากความทรงจำ�ของผู้ คน
เครื่ องเขินเป็นงานศิลปะประเภทเครื่องรัก มักทำ�
เป็นภาชนะต่างๆ ที่ทำ�จากผิวไม้ไผ่ซึ่ งนำ�มารีดแล้วทำ�เป็นโครง
ฉาบด้วยรั กสมุกหรื อรักชาดเพื่ อกันน้ ำ�รั่ วซึม ตกแต่งผิ ว
ให้เกลี้ยง นอกจากนี้ยังมี การประดับตกแต่งลวดลายต่ างๆ
ลงบนพื้นผิว คือใช้ เหล็กปลายแหลมขุดลงบนพื้ นรักที่ทา
เคลือบชิ้นงานแล้วให้เป็ นลวดลายตามจินตนาการของช่าง
เรียกว่า “เครื่องเขินลายขุด” แล้วจึงถมสี ต่อจากนั้นจึงทา
รักน้ำ�เกลี้ ยงให้มันเป็นเงา หรืออาจตกแต่งด้วยการปิดทองรดน้ำ �
ที่เรียกว่า “เครื่องเขินลายทอง” ภาคเหนือและภาคกลางตอนบน
นิยมทำ�เป็นภาชนะใช้สอย เช่น ขันโอ ขันข้าว ขันดอก พาน
กระโถน กล่องยาเส้น และหีบผ้า เป็นต้น ภาชนะเครื่องเขิน
คงมิใช่เป็ นสิ่งของเครื่ องใช้ชนิดใหม่ที่ เพิ่งเข้ ามาสู่ล้ านนา
พร้อมกับการอพยพของชาวไทเขิ น แต่เป็ นของที่มีการใช้
อย่างแพร่หลายในล้านนามาก่อนหน้านั้นนานแล้ว เมื่อพม่า
ได้ยึ ดครองเมืองเชียงใหม่ก็ได้ กวาดต้อนชาวเชียงใหม่และ
ช่างฝีมือไปไว้ในเมื องพม่าหลายครั้ง ต่อมาพม่าได้นำ�วิธีการ
ทำ�เครื่องเขิ นจากล้านนามาใช้ เครื่องเขินพม่าจึงถูกเรียกว่า
“โยนเถ่” (Yung The) แปลว่า ภาชนะของไทโยน และได้พัฒนา
ต่อมาโดยแต่งผิวด้วยรักปิดกระจกและรักปั้นแปะ จนเป็ น
ที่นิยมมีชื่อทั้งพม่าและไทยใหญ่
จิตรกรรมฝาผนังลายกำ �มะลอภาพฮก ลก ซิ่ว
ในพระอุ โบสถ วัดนางนอง กรุงเทพฯ
ขันโอ ภาชนะเครื่องเขิน
สำ �หรับใส่ อาหารหรือ
สิ่ งของถวายพระ
ขันหมาก ภาชนะเครื่องเขิน
จังหวัดเชียงใหม่