16
หุ่
นกระบอก
เป็
นหุ่
นที่
มี
ความต่
างไปจากหุ
ลั
กษณะดั
งกล่
าวมาข้
างต้
น หุ่
นกระบอกมี
ลั
กษณะเฉพาะ
ทั้
งรู
ปทรงของหุ่
นและรู
ปแบบการแสดง ประวั
ติ
ความเป็
นมา
ของหุ่
นกระบอก เกิ
ดขึ้
นจากช่
างพื้
นบ้
านคนหนึ่
งชื่
อ “รื่
น”
เป็
นชาวบ้
านบางมะฝ่
อ อำ
�เภอโกรกพระ จั
งหวั
ดนครสวรรค์
มี
ความรู้
ความสามารถในการแกะสลั
กและวาดรู
ป นายรื่
นมี
โอกาสเห็
นการแสดงหุ่
นของจี
นไหหลำ
�จึ
งเกิ
ดแนวคิ
ดั
ดแปลงประดิ
ษฐ์
หุ่
นให้
เป็
นหุ่
นไทยสำ
�หรั
บเชิ
ดเล่
นบ้
าง
ในเวลาต่
อมานายรื่
นเปลี่
ยนชื่
อใหม่
ว่
า “เหน่
ง” ได้
ไป
อาศั
ยอยู่
ในวั
ดแห่
งหนึ่
งของเมื
องสุ
โขทั
ย นายเหน่
งได้
นำ
หุ่
นที
ตนดั
ดแปลงนี้
ออกเชิ
ดเล่
นหากิ
นในหลายพื้
นที่
ตาม
“... เมื่
อ พ.ศ. ๒๔๓๕ ปี
ที่
หม่
อมฉั
นเข้
าว่
าการ
กระทรวงมหาดไทย ถึ
งเดื
อนตุ
ลาคม หม่
อมฉั
นขึ้
นไปตรวจ
หั
วเมื
องเหนื
อ ครั
งนั
นลู
กชายกลางอิ
ทธิ
ดำ
�รง (น้
องรองจุ
ลดิ
ศ)
อายุ
ได้
สั
ก๕ ขวบ ติ
ดหม่
อมฉั
น จึ
งตามไปด้
วย หม่
อมราชวงศ์
เถาะ
รั
บอาสาไปเป็
นพี่
เลี้
ยง
เมื่
อไปถึ
งเมื
องอุ
ตรดิ
ตถ์
สามเณรรณชั
ยเวลานั้
เป็
นพระยาสุ
โขทั
ย ให้
หุ่
นกระบอกมาเล่
นให้
ดู
ได้
เห็
นเป็
ครั้
งแรก แกเล่
าให้
ฟั
งว่
าหุ่
นกระบอกนั้
นเกิ
ดที่
เมื
องสุ
โขทั
ด้
วยคนขี้
ยาคนหนึ่
งชื่
อเหน่
ง ซึ่
งเที่
ยวอาศั
ยอยู่
ตามวั
เห็
นหุ่
นจี
นไหหลำ
� จึ
งเอาอย่
างมาคิ
ดทำ
�เป็
นหุ่
นไทย และคิ
กระบวนร้
องตามหุ่
นไหหลำ
�มี
คนชอบจึ
งเลยเที่
ยวเล่
นหากิ
ลู
กชายกลางของหม่
อมฉั
นได้
เห็
นหุ่
นชอบ
เป็
นกำ
�ลั
ง สามเณรรณชั
ยจึ
งไปขอเขามาให้
เธอตั
วหนึ
ง แต่
เวลา
เดิ
นทางหม่
อมฉั
นให้
เขาทำ
�วอป่
าให้
เธอนั่
งเล่
น ก็
เล่
นเชิ
ดหุ่
กั
บคุ
ณเถาะเรื่
อยมาตลอดทาง แต่
เมื่
อกลั
บถึ
งกรุ
งเทพฯ
ได้
สั
กหน่
อยหนึ
ง ชายกลางป่
วยสิ
นชี
พ คุ
ณเถาะเกิ
ดความคิ
จะเล่
นหุ่
น ยื
มเงิ
นหม่
อมฉั
นได้
ลงมื
อทำ
� ก็
เกิ
ดมี
หุ่
นกระบอก
ขึ้
นในกรุ
งเทพฯ ราว พ.ศ. ๒๔๓๖ แต่
แรกมั
กเรี
ยกกั
นว่
“หุ่
นคุ
ณเถาะ” ...
ประวั
ติ
ความเป็
นมาของหุ่
นกระบอกตามแนวคิ
และรู
ปแบบการเล่
นที่
ต่
อยอดจากหุ
นของนายรื่
นหรื
นายเหน่
งนี
ได้
พั
ฒนาการมาเป็
นแบบแผนของหุ
นกระบอกไทย
เกิ
ดขึ
นครั้
งแรกเมื่
อ พ.ศ. ๒๔๓๖ โดยหม่
อมราชวงศ์
เถาะ
ในรั
ชกาลสมเด็
จพระเจ้
าอยู่
หั
วบรมโกศ มี
บทประพั
นธ์
“ปุ
ณโณวาทคำ
�ฉั
นท์
ของพระมหานาค วั
ดท่
าทราย
ได้
กล่
าวถึ
งการเล่
นหุ่
น นอกจากนี้
ยั
งมี
การแสดงหุ่
นหลวง
ในรั
ชกาลสมเด็
จพระเจ้
าตากสิ
นมหาราช จนถึ
งสมั
รั
ตนโกสิ
นทร์
ตั
งแต่
รั
ชกาลที
๑ ถึ
งรั
ชกาลที
๖ เรื
องที
นำ
�มาแสดง
เช่
น สั
งข์
ศิ
ลป์
ชั
ย สั
งข์
ทอง ไชยทั
ต พระสุ
วรรณสั
งข์
รามเกี
ยรติ์
ฯลฯ หุ่
นกรมพระราชวั
งวั
งบวรวิ
ไชยชาญ เป็
หุ
นขนาดเล็
ก สู
งประมาณ ๑ ฟุ
ต มี
ทั
งหุ
นตามแนวไทยที
แสดง
เรื่
องในวรรณคดี
ไทย เช่
น เรื่
องรามเกี
ยรติ์
และหุ่
นที่
ตกแต่
เป็
นตั
วละครจี
น เล่
นเรื่
องสามก๊
ก ซวยงั
ก หลวงจี
นเจ้
าชู้
หุ่
นกรมพระราชวั
งวั
งบวรวิ
ไชยชาญ เป็
นหุ่
นที่
ประดิ
ษฐ์
ขึ้
อย่
างประณี
ต สวยงาม และจั
ดแสดงหลายครั้
หั
วเมื
องเหนื
อจนเป็
นที
รู
จั
กกั
นทั
วไป จนกระทั
งเมื
อ พ.ศ. ๒๔๓๕
สมเด็
จพระเจ้
าบรมวงศ์
เธอ กรมพระยาดำ
�รงราชานุ
ภาพ
เสด็
จตรวจราชการหั
วเมื
องเหนื
อที
เมื
องอุ
ตรดิ
ตถ์
พระยาสุ
โขทั
จั
ดหาหุ่
นกระบอกของนายเหน่
งให้
เล่
นถวาย พระองค์
ท่
าน
จึ
งได้
มี
โอกาสดู
การแสดงหุ่
นกระบอกนั
น การแสดง
หุ่
นกระบอกของนายเหน่
งก่
อให้
เกิ
ดรู
ปแบบการแสดงหุ่
อย่
างเป็
นแบบแผนขึ้
น มี
เนื้
อความสำ
�คั
ญจากบั
นทึ
กของ
สมเด็
จพระเจ้
าบรมวงศ์
เธอ กรมพระยาดำ
�รงราชานุ
ภาพถึ
สมเด็
จพระเจ้
าบรมวงศ์
เธอ เจ้
าฟ้
ากรมพระยานริ
ศรานุ
วั
ดติ
วงศ์
ในหนั
งสื
อสาส์
นสมเด็
จเมื
อวั
นที
๑๗ กั
นยายน ๒๔๗๙ กล่
าวถึ
หุ่
นกระบอกนี้
ไว้
ว่
การแสดงหุ่
นกระบอกจี
1...,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17 19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,...124