16
หุ่
นกระบอก
เป็
นหุ่
นที่
มี
ความต่
างไปจากหุ
่
น
ลั
กษณะดั
งกล่
าวมาข้
างต้
น หุ่
นกระบอกมี
ลั
กษณะเฉพาะ
ทั้
งรู
ปทรงของหุ่
นและรู
ปแบบการแสดง ประวั
ติ
ความเป็
นมา
ของหุ่
นกระบอก เกิ
ดขึ้
นจากช่
างพื้
นบ้
านคนหนึ่
งชื่
อ “รื่
น”
เป็
นชาวบ้
านบางมะฝ่
อ อำ
�เภอโกรกพระ จั
งหวั
ดนครสวรรค์
มี
ความรู้
ความสามารถในการแกะสลั
กและวาดรู
ป นายรื่
นมี
โอกาสเห็
นการแสดงหุ่
นของจี
นไหหลำ
�จึ
งเกิ
ดแนวคิ
ด
ดั
ดแปลงประดิ
ษฐ์
หุ่
นให้
เป็
นหุ่
นไทยสำ
�หรั
บเชิ
ดเล่
นบ้
าง
ในเวลาต่
อมานายรื่
นเปลี่
ยนชื่
อใหม่
ว่
า “เหน่
ง” ได้
ไป
อาศั
ยอยู่
ในวั
ดแห่
งหนึ่
งของเมื
องสุ
โขทั
ย นายเหน่
งได้
นำ
�
หุ่
นที
่
ตนดั
ดแปลงนี้
ออกเชิ
ดเล่
นหากิ
นในหลายพื้
นที่
ตาม
“... เมื่
อ พ.ศ. ๒๔๓๕ ปี
ที่
หม่
อมฉั
นเข้
าว่
าการ
กระทรวงมหาดไทย ถึ
งเดื
อนตุ
ลาคม หม่
อมฉั
นขึ้
นไปตรวจ
หั
วเมื
องเหนื
อ ครั
้
งนั
้
นลู
กชายกลางอิ
ทธิ
ดำ
�รง (น้
องรองจุ
ลดิ
ศ)
อายุ
ได้
สั
ก๕ ขวบ ติ
ดหม่
อมฉั
น จึ
งตามไปด้
วย หม่
อมราชวงศ์
เถาะ
รั
บอาสาไปเป็
นพี่
เลี้
ยง
เมื่
อไปถึ
งเมื
องอุ
ตรดิ
ตถ์
สามเณรรณชั
ยเวลานั้
น
เป็
นพระยาสุ
โขทั
ย ให้
หุ่
นกระบอกมาเล่
นให้
ดู
ได้
เห็
นเป็
น
ครั้
งแรก แกเล่
าให้
ฟั
งว่
าหุ่
นกระบอกนั้
นเกิ
ดที่
เมื
องสุ
โขทั
ย
ด้
วยคนขี้
ยาคนหนึ่
งชื่
อเหน่
ง ซึ่
งเที่
ยวอาศั
ยอยู่
ตามวั
ด
เห็
นหุ่
นจี
นไหหลำ
� จึ
งเอาอย่
างมาคิ
ดทำ
�เป็
นหุ่
นไทย และคิ
ด
กระบวนร้
องตามหุ่
นไหหลำ
�มี
คนชอบจึ
งเลยเที่
ยวเล่
นหากิ
น
ลู
กชายกลางของหม่
อมฉั
นได้
เห็
นหุ่
นชอบ
เป็
นกำ
�ลั
ง สามเณรรณชั
ยจึ
งไปขอเขามาให้
เธอตั
วหนึ
่
ง แต่
เวลา
เดิ
นทางหม่
อมฉั
นให้
เขาทำ
�วอป่
าให้
เธอนั่
งเล่
น ก็
เล่
นเชิ
ดหุ่
น
กั
บคุ
ณเถาะเรื่
อยมาตลอดทาง แต่
เมื่
อกลั
บถึ
งกรุ
งเทพฯ
ได้
สั
กหน่
อยหนึ
่
ง ชายกลางป่
วยสิ
้
นชี
พ คุ
ณเถาะเกิ
ดความคิ
ด
จะเล่
นหุ่
น ยื
มเงิ
นหม่
อมฉั
นได้
ลงมื
อทำ
� ก็
เกิ
ดมี
หุ่
นกระบอก
ขึ้
นในกรุ
งเทพฯ ราว พ.ศ. ๒๔๓๖ แต่
แรกมั
กเรี
ยกกั
นว่
า
“หุ่
นคุ
ณเถาะ” ...
ประวั
ติ
ความเป็
นมาของหุ่
นกระบอกตามแนวคิ
ด
และรู
ปแบบการเล่
นที่
ต่
อยอดจากหุ
่
นของนายรื่
นหรื
อ
นายเหน่
งนี
้
ได้
พั
ฒนาการมาเป็
นแบบแผนของหุ
่
นกระบอกไทย
เกิ
ดขึ
้
นครั้
งแรกเมื่
อ พ.ศ. ๒๔๓๖ โดยหม่
อมราชวงศ์
เถาะ
ในรั
ชกาลสมเด็
จพระเจ้
าอยู่
หั
วบรมโกศ มี
บทประพั
นธ์
“ปุ
ณโณวาทคำ
�ฉั
นท์
ของพระมหานาค วั
ดท่
าทราย
ได้
กล่
าวถึ
งการเล่
นหุ่
น นอกจากนี้
ยั
งมี
การแสดงหุ่
นหลวง
ในรั
ชกาลสมเด็
จพระเจ้
าตากสิ
นมหาราช จนถึ
งสมั
ย
รั
ตนโกสิ
นทร์
ตั
้
งแต่
รั
ชกาลที
่
๑ ถึ
งรั
ชกาลที
่
๖ เรื
่
องที
่
นำ
�มาแสดง
เช่
น สั
งข์
ศิ
ลป์
ชั
ย สั
งข์
ทอง ไชยทั
ต พระสุ
วรรณสั
งข์
รามเกี
ยรติ์
ฯลฯ หุ่
นกรมพระราชวั
งวั
งบวรวิ
ไชยชาญ เป็
น
หุ
่
นขนาดเล็
ก สู
งประมาณ ๑ ฟุ
ต มี
ทั
้
งหุ
่
นตามแนวไทยที
่
แสดง
เรื่
องในวรรณคดี
ไทย เช่
น เรื่
องรามเกี
ยรติ์
และหุ่
นที่
ตกแต่
ง
เป็
นตั
วละครจี
น เล่
นเรื่
องสามก๊
ก ซวยงั
ก หลวงจี
นเจ้
าชู้
หุ่
นกรมพระราชวั
งวั
งบวรวิ
ไชยชาญ เป็
นหุ่
นที่
ประดิ
ษฐ์
ขึ้
น
อย่
างประณี
ต สวยงาม และจั
ดแสดงหลายครั้
ง
หั
วเมื
องเหนื
อจนเป็
นที
่
รู
้
จั
กกั
นทั
่
วไป จนกระทั
่
งเมื
่
อ พ.ศ. ๒๔๓๕
สมเด็
จพระเจ้
าบรมวงศ์
เธอ กรมพระยาดำ
�รงราชานุ
ภาพ
เสด็
จตรวจราชการหั
วเมื
องเหนื
อที
่
เมื
องอุ
ตรดิ
ตถ์
พระยาสุ
โขทั
ย
จั
ดหาหุ่
นกระบอกของนายเหน่
งให้
เล่
นถวาย พระองค์
ท่
าน
จึ
งได้
มี
โอกาสดู
การแสดงหุ่
นกระบอกนั
้
น การแสดง
หุ่
นกระบอกของนายเหน่
งก่
อให้
เกิ
ดรู
ปแบบการแสดงหุ่
น
อย่
างเป็
นแบบแผนขึ้
น มี
เนื้
อความสำ
�คั
ญจากบั
นทึ
กของ
สมเด็
จพระเจ้
าบรมวงศ์
เธอ กรมพระยาดำ
�รงราชานุ
ภาพถึ
ง
สมเด็
จพระเจ้
าบรมวงศ์
เธอ เจ้
าฟ้
ากรมพระยานริ
ศรานุ
วั
ดติ
วงศ์
ในหนั
งสื
อสาส์
นสมเด็
จเมื
่
อวั
นที
่
๑๗ กั
นยายน ๒๔๗๙ กล่
าวถึ
ง
หุ่
นกระบอกนี้
ไว้
ว่
า
การแสดงหุ่
นกระบอกจี
น
1...,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17
19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,...124