Page 109 - วารสารวัฒนธรรม ฉบับ ๑

เมษายน-มิ ถุนายน ๒๕๕๕ 107
การใช้ก็จะได้ หมวดสีเพิ่มมากขึ้นแตกออกไปอีกไม่รู้จบ จากทฤษฎีนี้ถ้าต้องการ
หมวดสี ไทยเพิ่มขึ้นก็สามารถน�าสีจากภาพจิตรกรรมฝาผนั งแล้วน� ามาจัดเป็ น
กลุ่ มใหม่ได้เช่นกัน
ตั วอักษรก็ถือเป็ นเอกลักษณ์ไทยที ่ชัดเจนที่สุ ด เช่น ถ้าสินค้าน� าเข้าจาก
ต่างประเทศอยากให้มีความเป็นไทย
ก็ เปลี่ยนเป็นตัวอักษรไทย หรือเรื ่อง
ของการสื่อความหมาย ถ้ามีอักษรไทย
อยู่ในภาพย่ อมสื ่อถึงความเป็นไทย
ที่ผมค้นคว้าได้๑๔ ยุคตัวอักษรไทย
ซึ ่งจะเห็นพั ฒนาการของตั วอั กษร
ทั้งนี ้การใช้ตั วอักษรไทยเพื่อสื ่อถึง
ความเป็ นไทยอย่างชั ดเจนนั้น ควร
ใช้ ตัวอักษรที่มีหัวเพราะจะอ่านง่าย
และไม่สับสน
มาถึงเรื ่องภาพที่เป็นเอกลักษณ์
ไทย ผมใช้เวลารวบรวมค่ อนข้างมาก
เพราะสื ่อที่รวบรวมไว้ส่วนใหญ่เป็ น
การตีความจากชาวต่ างชาติช่ วง
สั มมนาผมให้ผู ้เชี่ยวชาญประมาณ
ห้าหกท่าน ร่วมกั นบอกว่าอะไรคือเอกลักษณ์ไทย มีคุณเอนก นาวิกมูล กล่าวถึง
สื ่อสิ่งพิมพ์ที่พอจะรวบรวมไว้ได้นั้น มีการใช้รูปช้าง ธงชาติเป็นต้น วิธีของคุณ
เอนกแสดงให้เห็นว่าสิ่งที่ถูกตีพิมพ์ใช้งานมาแต่อดีตนั้นถือเป็นหลักฐานที่ชัดเจน
ผมจึงใช้วิธีนี้เป็นแนวทางในการศึกษาโดยรวบรวมสิ่งพิมพ์ของไทยจากทั่วประเทศ
ประมาณ ๑,๔๐๐-๑,๕๐๐ ชิ้นงาน น�ามาจัดอันดับการใช้ ภาพในสื่อต่างๆ ว่ามี
อะไรบ้างที่แสดงถึงเอกลักษณ์ ไทย ที่มาที ่ไปอีกอย่ างหนึ่งคือด้ วยความเป็น
อุษาคเนย์ ภูมิภาคที่มีการแลกเปลี ่ยนวัฒนธรรมกั นตลอดเวลา กระทั่งไม่รู้ว่า
ของใครเป็นของใคร โดยส่วนตัวผมคิดว่ าถ้าใครออกมาแสดงตัวก่อนก็ถือเป็ น
การประกาศให้รู ้โดยทั่วกัน ว่ าสิ่งใดเป็นเอกลักษณ์อย่างไทย โดยมีหลั กฐาน
แสดงการใช้ งานและใช้บ่อยในสิ่งพิมพ์ของไทย
นอกจากนี ้ยังมีเอกสารการสั มมนาเกี่ยวกั บเอกลักษณ์ไทยเมื่อประมาณ
๑๐-๒๐ ปีก่อน มีสมเด็จฯ พระพี่นางทรงเป็นประธาน และ ม.ร.ว. คึ กฤทธิ์
ปราโมช ร่วมสั มมนาที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และส�านั กนายกรัฐมนตรี
โดยเชิ ญตัวแทนจากภาครัฐ ภาคเอกชนหลายฝ่าย ผมจึ งน�าเอกสารจากการ
สัมมนาครั ้งนั้นมาผนวกในงานวิจัยซึ่งแสดงให้เห็นว่าการจัดอั นดับข้ างต้นเป็นการ
จัดอันดับตามความนิ ยม จัดอั นดับจากผู้เชี่ยวชาญ จั ดอันดับจากหนังสือที่เคยจัด
อั นดับมาแล้ว และจากการสัมมนาสรุปว่าอะไรไทยหรือไม่ไทย ฉะนั ้นการจัด
อันดับไม่ได้มาจากเพียงการสรุปของผมเพียงคนเดียว ซึ่งสุดท้ายจึงได้บทสรุปภาพ
ที่แสดงเอกลักษณ์ไทยรวม ๖๒ อันดับ
ภาพที่ แสดงเอกลักษณ์มีการแบ่ งหมวดการใช้อย่างไร
จากการวิจัยที่ผมท�านั้น ได้แบ่ งภาพที่เป็นเอกลั กษณ์
ออกเป็ นชาติศาสนา พระมหากษั ตริย์และประชาชน
ซึ่งแต่ ละหมวดมี เอกลักษณ์ที่แสดงออกมาอย่ างชัดเจน
ด้านการท�างานโฆษณาถือเป็นการ
แบ่ง Target group ซึ่งแต่ละกลุ่ม
มีลั กษณะเฉพาะในการใช้ งาน
ภายในตัวและไม่สามารถน�ามา
ใช้ปะปนกันได้
ส่วนอารมณ์ ในงานกราฟิก
อย่างไทยจะแสดงออกตามหมวด
ชาติ ศาสนา พระมหากษั ตริ ย์
และประชาชน เช่น หมวดชาติ
จะได้อารมณ์ เร้าใจ ปลุกอารมณ์
รักชาติจั ดอยู ่ในประเภทการเผย
แพร่วั ฒนธรรม หากเป็นเรื ่องของ
ศาสนาจะให้อารมณ์ ของความ
ศั กดิ์สิทธิ ์วิจิตรงดงาม จะเห็ นได้
ว่ าแต่ละหมวดจะสื่ออารมณ์ ที่
แตกต่ างกันออกไปอย่างชัดเจน
โดยเอกลักษณ์ ไทยที่กล่าวมานั้นยังมีเรื่องของเงื่อนไข
เรื่องของความเหมาะสมในการน� ามาใช้งาน เช่ น อย่าน� า
เอกลั กษณ์ ของหมวดศาสนาหรือกษั ตริย์ไปใช้กั บหมวด
ประชาชน ด้วยเหตุ ที่เรามีชนชั้น ความเหมาะสมภายใน
สั งคม เงื่อนไขเหล่านี ้จึงเป็ นสิ่งที่ต้องค�านึ งในการท� างาน
ออกแบบด้วยเหมือนกัน
โดยหากจะออกแบบให้มีความเป็นไทยสามารถใส่
รูปแบบหรืออารมณ์อะไรได้ บ้าง ผมกลับไปถามผู้เชี่ยวชาญ
สอบถามกราฟิ กดีไซเนอร์ ว่าตี ความออกมาแล้วจะเป็ น
อย่างไร เช่น มีคนบอกว่าความเป็นไทยมักมี ยอดแหลม ๆ
ในชิ ้นงาน หรือการใช้สีสด สี สะท้อนแสง ใช้ลวดลายความ
ประณีต ใช้ อักษรไทย จึงน�ามาวิเคราะห์เช่ น ยอดแหลม
อย่างยอดของช่อฟ้า มื อพนม เจดีย์หน้ าบัน ซึ่งแหลมอย่าง
ไทยจะเป็ นลักษณะแหลมแบบตกท้องช้างหรื อแหลมแบบ
จอมแห เป็นแหลมที่มีเอกลักษณ์ส่วนลวดลายที ่ประณีต
วิ จิตรมักอยู่ในหมวดพระมหากษัตริย์จากแนวคิดที่ว่าการ
ท�าสิ่งใดให้กษัตริย์หรือศาสนานั้นจะต้องมีความละเอียด
ประณีตวิจิตรที่สุ ด แสดงถึงความเชื่อที่ว่ายิ่งท�าประณีตจะ
ยิ่งส่ งผลให้ได้ขึ้นสวรรค์
ความจ�าเป็ นของเอกลักษณ์ไทย
ในงานกราฟิกนั้น อาจไม่ใช่ข้าว
หรืออาหารที่ต้องกินอิ่ม หรือหาก
ขาดสิ่งนั้นไปแล้วจะต้องตาย
แต่เรียกว่าเป็นความงดงาม สุนทรียะ
เหมือนจานอาหารที่ต้องมีของตกแต่ง
หรือเหมือนพวงมาลัยที่ไม่มีความ
จ�าเป็นกับชีวิต แต่กลั บแสดงถึงความ
งดงาม ความชื่นใจ และเป็นศักดิ์ศรี
ของความเป็นไทย”