Page 100 - วารสารวัฒนธรรม ฉบับ ๑

98 วัฒนธ รม
ลวดลายหนึ่งที่พบเห็ นอย่างมากในประเทศกลุ่ม
อาเซียน คื อ “รูปนาค” ที ่เป็นรูปสัตว์ พิ เศษ คือเป็น
งู ใหญ่และมักเกี่ยวพั นกับน� ้าหรือรักษาขุมทรั พย์โดย
ทั ่วไปเกือบทุ กประเทศในอาเซี ยนจะมีปี ๑๒ นักษั ตร
“นาค” ก็ เป็นหนึ่งใน ๑๒ นั กษัตร ที่รู้ จักในนามของ
“มะโรง”
หากแต่ ในดินแดนตอนเหนือของประเทศไทย คือ
ล้านนา จะเรียกปีเกิ ดของปีมะโรงงูใหญ่ว่า “ปีสี” ถือเป็ น
ผู้ที่เกิดจากเท้ าเบื้องซ้ ายของพระพรหม เป็นชาวธาตุดิน
และมี ค�าท�านายเกี่ยวกับชีวิต ว่ามักล�าบากตอนเป็นเด็ก
เลี้ยงยาก ไม่ ได้อยู ่ถิ่นที่เกิด หรื อไม่ก็จะเจ็บป่วยตอน
อายุ ๕๓ ปีมิฉะนั้นไฟก็จะไหม้ บ้านได้ ดังนั้นคนเกิ ด
ปี นี้จะต้องประพฤติตนให้เป็นคนใจบุญจึงจะได้ดี
สิ่งที่น่ าสนใจต่อมาคือให้ชายชาวล้านนาที่เกิ ดปีสี
เมื ่อต้ องเดินทางไปค้ าขาย พกตัวตุ ้มน� ้าหนักที ่เรียก
ว่ า “ตัวเป้ ง” รูปนาคไว้ในถุงย่ าม ซึ่งมีลักษณะเฉพาะ
ตามปีเกิด คือตัดเย็บด้วยผ้าด้านในสี แดง ด้านนอกสี ด�า
ซึ ่งเป็นสีที่ให้คุณแก่ผู้ที่เกิดปีนี้วัฒนธรรมการพกพาตัว
เป้งและย่ ามลักษณะนี้พบแพร่หลายในกลุ่มชาติพั นธุ์ ที่
ติดต่อค้าขายด้วยวัวต่างม้าต่ าง เช่น กลุ่มไทลื ้อ ไทใหญ่
ไทเขิ น ในเขตรัฐฉาน ประเทศพม่า เลยไปจนถึ งเขต
สิบสองปันนา ในประเทศจีนและในประเทศลาว
ส�าหรับชาวไทยเขินที่อาศัยในลุ่มน�้าขึนนั้น มีความ
เชื ่อตามแบบไทเขินว่าผู้ที่เกิดปีสีหรื อปีนาคนี้ชาติก่อน
เกิดเป็นพญาครุฑ และเคยเกิดเป็นหงส์มาแล้ วสี่ชาติ
ต่อมาเกิดเป็นลูกช่างปั้นหม้อในเมืองโกสัมพีและได้เป็น
พระยาเจ้ าเมือง แล้วเกิดมาใหม่ในชาตินี ้จึงเป็นผู้ที่มี
บุ ญบารมีมาก หากปรารถนาเป็นพระพุ ทธเจ้าก็จักได้
เพียงแต่ขอให้มีศีลที่มั ่นคง ซึ่งความเชื่อนี้น�ามาสู ่การ
ทอ “ตุง” ผ้า แขวนไว้ในวิหารของชาวไทเขิน ที่มีการน�า
รู ปพญาครุฑ หงส์ใส่ไว้ในตัวตุง เพื่ออุ ทิศให้แก่ญาติ
พี ่น้องที ่เกิดในปีนั้น ๆ หรือถวายทานให้แก่ตนเองเพื ่อ
ภายภาคหน้า
จากการศึกษาก�าเนิดเรื่องนาคของอาจารย์สุจิตต์
วงษ์เทศ กล่าวว่าเมื่อราว ๒,๐๐๐-๓,๐๐๐ ปีที่ผ่านมา
ชนพื ้นเมืองอุ ษาคเนย์ต่ างมี ลัทธิการบู ชางูเป็ นสัตว์
ศักดิ์สิทธิ์ต่อมาเมื่อมีการติดต่ อกับผู้ที ่มีอารยธรรมสูง
กว่ า โดยเฉพาะอย่างยิ่งคือชาวอินเดีย ชนพื้นเมืองแถบ
นี้ก็รั บเอาค�าว่า “นาค” จากภาษาอินเดีย มาใช้ เรียกงู
ศักดิ์สิทธิ์ของตนให้ดูขลังและมีพลังมากขึ้น
เดิมนั้นนาคหรืองูศักดิ์สิทธิ์จะอยู่เพียงใต้ดิน เรียกว่า
“บาดาล” หรื อ “นาคพิภพ” แต่ หลังจากมีการติดต่ อ
และรับแบบแผนจากอินเดียแล้ว ก็มีนาคชุดที่อยู่บนฟ้า
เข้ ามา ในบรรดาชุมชนบ้ านเมืองทั่วภูมิ ภาคอุษาคเนย์
โดยเฉพาะอย่างยิ ่งบริเวณสองฝั่งแม่น�้าโขง ตั้งแต่ตอนใต้
มณฑลยูนนานของจีนลงมาจนถึงปากแม่ น�้าโขง ล้วน
เลื ่อมใสลัทธิบู ชานาค ด้ วยมีความเชื ่อว่านาคเป็ นผู้
บั นดาลให้เกิ ดธรรมชาติเกิดความมั่งคั ่งและมั่นคง ใน
ขณะเดี ยวกั นก็บันดาลให้เกิดภัยพิ บัติถึงขั้นบ้านเมื อง
ล่มสลาย และยังยกย่ องนับถือนาคเป็นบรรพบุรุษของตน
ด้วยเหตุนี้ผู้คนในภูมิภาคนี ้จึงมีค�าบอกเล่าในลักษณะ
ของนิทานปรั มปราเกี่ยวกับนาคมากมาย
ผลงานทางศิ ลปกรรมในภาคพื้นเอเชียอาคเนย์ สร้างขึ้นโดยได้ รับแรงบันดาลใจจากเรื่องราว
ในศาสนาและความเชื่อที่เกี่ยวโยงกับธรรมชาติและสร้ างความเชื่อมั่นเรื่องความอุดมสมบูรณ์
ผู้คนจึงมักสร้างงานศิลปกรรมที่ได้แรงบันดาลใจจากเรื่องราวที่มีอยู่ในคัมภี ร์ต่าง ๆ
โดยสอดแทรกเรื่องราวทางศาสนา ความคิด คติ ความเชื่อ ไปบนงานศิลปกรรม หรือลวดลายที่
ใช้ประดับตกแต่งนั่นเอง บ่ อยครั้งลวดลายเหล่านั้นจะประดิษฐ์ขึ้นมาจากจินตนาการอันไร้ขอบเขต
ทั้ งนี้เพราะ “มนุษย์เป็นพวกที่มี พลังในการค้นพบและสร้างสรรค์” อย่างไม่มีขีดจ�ากัดนั่นเอง
๑
คั นทวยท�าเป็นรูปตัวนาค
วัดกก บางขุ นเทียน
กรุงเทพฯ
๒
ช่อฟ้า หางหงส์
บนหลังคาวัดวาอาราม
ก็ ล้วนท�าเป็นรูปเศียรนาค
ในภาพ อุโบสถ
วัดหน้ าพระเมรุ
พระนครศรี อยุธยา
๓
นาคราวบั นได
วัดบวกครกหลวง
เชียงใหม่
๔
นาคราวบั นได
วัดพระสิงห์เชียงใหม่