นิตยสารวัฒนธรรม ฉบับ ๔ ปีพ.ศ.๒๕๕๗ - page 31

31
ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๗
บายศรีต้น หรือบายศรีใหญ่ บายศรีที่มีขนาดใหญ่
กว่าบายศรีปากชาม ต้องมีโครงไม้เป็นแกนกลาง มีบายศรี
เรียงลดหลั่นกันเป็น ๓ ชั้น หรือ ๔ ชั้น การท�ำตัวบายศรี
ต้องใช้ ใบตองม้วนคล้ายกับม้วนใบพลู ซ่อนรอยพับให้ มิดชิด
เอาแถบใบตองพันระหว่างตัวนม การเอาแถบใบตองพั น
รอบตัวนมนี้เรียก นุ่งผ้า
เมื่อม้ วนตัวบายศรีได้แล้วตรึงให้แน่นเอาไม้เสี ยบ
กลัดให้ งอพับ โดยหันตั วนมออก เมื่อได้ตัวนมพอแล้วจึ ง
ติดบนแป้นไม้ที่ท�ำไว้เป็ นชั้นของบายศรี วางตัวบายศรีคว�่ำ
ตัว หงายตั วให้ตรงกัน แทรกตั วที่ย่ อเล็กให้ได้จังหวะ เอา
ดอกพุดเสียบยอดนมให้ทั่ ว แล้วจึ งใช้กาบกล้วยหรือก้าน
พลับพลึงคาดตรงกลางระหว่างตัวคว�่ำและตัวหงาย ระหว่าง
ชั้นของบายศรี มักประดั บด้วยดอกไม้ สลับสี หรื อบางที
ก็แกะฟักทองเป็นรูปสัตว์ เช่น มั งกร หรือพญานาค เลื้อย
พันรอบๆ หลักบายศรี เอาหัวลง เอามะละกอแกะเป็ นเมฆ
ประดับประดาให้สวยงาม
ยอดบายศรีมักท�ำเป็นพุ่มดอกไม้ใส่ ขันหรือเสริม
ด้วยบายศรีปากชาม เมื่อเสร็ จตัวบายศรีแล้วใช้ ไม้ไผ่ เหลา
เป็นสามเส้ า พันด้วยผ้าขาว ใช้ ด้ายมัดตรึงไว้กับตัวบายศรี
๓ เปลาะ น�ำยอดตองอ่อน ๓ ยอด ปิดไม้ไผ่ แล้วใช้ผ้าอย่างดี
คลุมอี กชั้นหนึ่ง ผ้านี้เรียก ผ้าห่อขวัญ โบราณใช้ผ้าตาดทอง
บายศรีต้นบางทีเรียก บายศรีชั้น หรือบายศรีตั้ง ตามลักษณะ
ของบายศรี บายศรี ต้นนิยมท�ำเป็ นชั้นๆ ๓ ชั้น ๕ ชั้น ๗ ชั้ น
หรือ ๙ ชั้น อาจได้รับอิทธิพลของศาสนาพราหมณ์ จนเป็ น
คติความเชื่ อของชาวบ้านอย่างหนึ่งที่สืบต่อกันมาช้ านาน
โดยเชื่อว่าการท�ำบายศรีต้นเท่ากับเป็นการจ�ำลองเขาพระสุเมรุ
ซึ่งเป็นที่สถิตของพระอิศวร จึงเสมือนกับอั ญเชิญพระอิ ศวร
มาร่วมพิ ธีด้วย
นอกจากบายศรี ของราษฎรทั่วไปดังกล่าวแล้ ว
ในงานพระราชพิธีก็มีการท�ำบายศรีด้ วยเช่นกัน แต่ ท�ำให้
พิเศษกว่า เช่น บายศรี ต้น ท�ำด้วยใบตองมีแป้นไม้รับเหมือน
บายศรีต้นของราษฎร มี ๓ ชั้น ๕ ชั้ น ๗ ชั้น และ ๙ ชั้น
บายศรีแก้ว ทอง เงิน เป็นบายศรีที่ประกอบด้วยพานแก้ว
พานทอง พานเงินขนาดใหญ่ เล็ก วางซ้อนกันขึ้นไปเป็นชั้นๆ
๕ ชั้น โดยตั้งบายศรีแก้วไว้กลาง บายศรี ทองด้านขวา
บายศรีเงินด้านซ้ายของผู้ได้ รับการสมโภช
บายศรีตองรองทองขาว บายศรีที่ท�ำด้วยใบตอง
อย่างบายศรีทั่วไปแต่ขนาดใหญ่กว่า ต้นบายศรีท�ำเป็น ๕ ชั้น
หรือ ๗ ชั้ น บายศรีชนิดนี้ตั้งบนพานขนาดใหญ่ เป็นโลหะ
ทองขาว จึงเรียก บายศรีตองรองทองขาว มั กตั้งคู ่ กับ
บายศรีแก้ว ทอง และเงิน ใช้ในงานพระราชพิ ธีสมโภชเดื อน
และขึ้นพระอู่ พระราชพิธีสมโภชขึ้นระวางช้างส�ำคัญ และ
พระราชพิธีอุปสมบทนาคหลวงที่เป็นพระราชวงศ์ตั้ งแต่
ชั้นหม่อมเจ้าขึ้นไป