นิตยสารวัฒนธรรม ฉบับ ๔ ปีพ.ศ.๒๕๕๗ - page 21

21
ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๗
การแสดงมหรสพหลวงทั้ง ๕ ชนิด จัดแสดงใน
งานพระราชพิธีส�ำคัญที่ มีพิธีสมโภช พิธีเฉลิ มฉลองหรือ
พิธีพลีกรรม ปรากฏหลั กฐานว่ามีมาตั้งแต่สมัย กรุงศรีอยุธยา
ตอนต้น กฎมณเฑียรบาล ในรัชสมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑
(พระเจ้าอู่ทอง) เขียนเมื่อ จศ. ๗๒๐ (พ.ศ. ๑๙๐๑) กล่าวถึง
มหรสพนานาชนิดที่ใช้ในพิธีสมโภช และพิธีพลีกรรม การแสดง
มี ระเบง โมงครุ่ม และการแสดงต่างๆ พิธีอาสยุช แข่งเรื อ
และเสี่ยงทายด้วยเรื อพระที่นั่ง ซึ่ งเป็นพิ ธีในเดือน ๑๑
มีการสมโภชหลายอย่าง ในจ�ำนวนนี้มี โมงครุ่ ม ดังว่า
“เดือน ๑๑ การอาสยุชพิ ทธี มีหม่ งครุ่มซ้ายขวาระบ�ำหรทึก
อินทเภรีดนตรี ...” พิ ธีถวายบังคมสมโภชแม่หยั วพระพี่
จัดเป็นการใหญ่ มีโมงครุ่ ม กุลาตีไม้ นอกจากนี้มีหนังและ
ระบ�ำ (แม่หยัวหรือแม่หยั่วเป็นค�ำเรียกพระสนมเอก บางแห่ง
ใช้ว่ าแม่ยั่ วเมือง หรือแม่ อยั่วเมื องก็มี : ผู้ เขียน)
ในจดหมายเหตุความทรงจ�ำของกรมหลวงนรินทร์เทวี
กล่าวถึงการแสดงหลายอย่างที่แสดงเป็นการมหรสพเพื่อรั บ
พระแก้วมรกตที่ท่าเจ้าสนุกในรัชกาลสมเด็จพระเจ้าตากสิน
มหาราช มีมหรสพหลายอย่างและมี การแสดงโมงครุ่ม ระเบง
ตรีวิ สัย และกระอั้วแทงควายด้วย การแสดงทั่วไปที่ปรากฏ
ในการสมโภชต่างๆ เช่น หนัง ระบ�ำ หนังใหญ่ โขน ละครนอก
ละครใน หุ่นลาว รามัญร�ำ มโหรีแขก มโหรีไทย มโหรีจีน
มโหรีเขมร พิณพาทย์ไทย พิณพาทย์รามัญ งิ้วญวน งิ้วจีน
ญวนร�ำ ละครเขมร ฯลฯ
ในรัชกาลพระบาทสมเด็ จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ทรงจัดงานพระราชพิธีโสกั นต์ครั้ งส�ำคัญ คื องานโสกันต์
สมเด็จพระเจ้าลู กยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ เมื่อวันจันทร์
เดือน ๒ ขึ้น ๑๕ ค�่ำ ตรงกับวันที่ ๑ มกราคม ๒๔๐๘ ในงานนี้
โปรดเกล้าฯให้สร้างเขาไกรลาสสูง๘วาสร้างองค์ประกอบต่างๆ
เช่น มณฑป พระมหาสมุทร รูปสัตว์ในหิมพานต์ เป็นต้น
มีการบรรเลงของวงปี่พาทย์ วงกลองแขก เครื่องเล่นหกคะเมน
ไต่ลวด นอนหอก นอนดาบ คาบค้อน เล่นกลต่ างๆ การแสดง
เหล่านี้จัดเล่นด้ านนอก ส่วนด้านที่ก�ำหนดเป็นพื้ นที่ชั้นใน
มีการละเล่นส�ำคัญคือการเล่นมหรสพหลวง ก�ำหนดไว้ ๕ ชนิด
คือ โมงครุ่ม กุ ลาตีไม้ ระเบง แทงวิสัย และกระอั้วแทงควาย
หลั กฐานการบั นทึกในเอกสารโบราณ พบว่ า
การเล่นมหรสพหลวงนี้ส่วนมากพระมหากษัตริย์ทรงก�ำหนด
ให้จัดการเล่นโมงครุ ่ม และกุลาตีไม้ รองลงมาคื อระเบง
แทงวิสัย และกระอั้วแทงควาย แม้เมื่ อรัชกาลพระบาท
สมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงจัดงานพระราชพิธีโสกันต์
สมเด็จพระเจ้ าลูกยาเธอ เจ้ าฟ้าจุฬาลงกรณ์ ก�ำหนดให้มี
การเล่นครบทั้ง ๕ ชนิด จนช่วงปลายรัชกาลพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมอบหน้าที่ให้กรมมหรสพที่
ทรงตั้งขึ้นใหม่รับหน้าที่ดูแลหาคนฝึกซ้อมการเล่นมหรสพหลวง
ดังกล่าวมีรูปแบบ และวิธีการเล่น ดังนี้
เขาไกรลาส สูง ๘ วา ในงานโสกันต์ สมเด็ จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์