นิตยสารวัฒนธรรม ฉบับ ๔ ปีพ.ศ.๒๕๕๗ - page 20

20
มหรสพที่แสดงในงานพระราชพิธีต่างๆ ตั้งแต่
ครั้ งกรุ งศรี อยุธยา กรุ งธนบุ รี และกรุ งรั ตนโกสิ นทร์
มีบันทึกไว้ เป็นหลักฐานทั้งเป็นภารกิจของหน่วยงานของ
พระมหากษั ตริย์ ท�ำหน้ าที่จั ดหานักแสดงน� ำออกแสดง
และการแสดงของราษฎรที่เกณฑ์หรือเชิญชวนให้ เข้าร่ วม
กิ จกรรม เช่น หนังใหญ่ โขน ระบ�ำ ละครนอก ละครใน
ละครชาตรี ประเลง หุ่น กระบี ่กระบอง ที่เป็ นการแสดง
ของชาวต่ างชาติซึ่ งอยู่ ในพระนคร ก็ มีร่วมแสดงด้ วย
เช่น ละครเขมร มังกรจีน งิ้วจีน งิ้วญวน หุ่ นจีน หุ่นญวน
หุ่นลาว มอญร�ำ ชวาร�ำ ญวนหก ญวนร�ำโคม ตลอดจนการ
บรรเลงวงดนตรีทั้งของไทยและต่ างชาติ
ในบรรดามหรสพที่ จัดแสดงของหลวงหรื อ
เรียกอีกชื่อหนึ่งว่าการละเล่นมหรสพหลวง ปรากฏหลักฐาน
มาตั้งแต่ครั้งสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ (พระเจ้าอู่ทอง) จนถึง
สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ มี ๕ ชนิด คือ ระเบง โมงครุ่ม กุลาตีไม้
แทงวิสัย และกระอั้ วแทงควาย ตามหลักฐานไม่ปรากฏว่ า
ราษฎรน� ำไปเล่นหรือแสดง แต่พบเฉพาะในพระราชพิธีหลวง
เท่านั้ น ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อแรกของการสถาปนา
กรุงเทพมหานคร พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
มหาราช ทรงจั ดตั้งกรมมหรสพขึ้น ก�ำหนดให้มีหน้าที่ดูแล
การเล่นหรือแสดงเพื่อความรื่นรมย์ เช่น โขน ละคร ดนตรี
การเล่นมหรสพหลวง ให้หน่วยงานนี้อยู่ในก�ำกับของกรมมหาดเล็ก
ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณา
โปรดเกล้าฯ ให้ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระพิ ทักษ์เทเวศร์
(พ.ศ. ๒๓๔๑ – ๒๔๐๖) พระนามเดิมว่าพระองค์ เจ้ากุ ญชร
เจ้านายพระองค์นี้ทรงเชี่ยวชาญด้านการพระคชบาล ดนตรี
และนาฏศิลป์โดยเฉพาะ ทรงรอบรู้ในเรื่องกระบวนร�ำเป็น
อย่างดี พระองค์ได้รับมอบหมายให้ ดูแลกรมโขน กรมหุ่ น
กรมพิณพาทย์ กรมญวนหก (กรมหกคะเมนร�ำโคม) และ
กรมมหรสพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระพิทักษ์เทเวศร์
สิ้นพระชนม์ เมื่ อ พ.ศ. ๒๔๐๖ ภารกิจจึงตกทอดต่อมา
ยั งพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ าสิงหนาทราชดุรงค์ ฤทธิ์
พระโอรสองค์ใหญ่
เมื่ อพระวรวงศ์ เธอ พระองค์เจ้าสิงหนาทราช
ดุรงค์ฤทธิ์สิ้นพระชนม์ โอรสของพระองค์ท่านคือเจ้ าพระยา
เทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ (ม.ร.ว.หลาน กุญชร พ.ศ. ๒๓๙๕ – ๒๔๖๕)
จึงปฏิบัติ หน้าที่สืบทอดในงานตามภารกิจต่อมาจนกระทั่ ง
ถึงปลายรั ชกาลที่ ๕ กิ จการในส่วนของกรมมหรสพได้
เสื่อมถอยลง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู ่หัว
จึงทรงตั้งกรมมหรสพขึ้ นมาใหม่ ให้กรมนี้ขึ้นตรงในสังกัด
ของกระทรวงวัง หน่วยงานในสังกัดกระทรวงวังมี กรมต่างๆ
ที่ก�ำกับ เช่น กรมโขน กรมพิณพาทย์ กรมหุ่ น กรมญวนหก
(กรมหกคะเมนร�ำโคม) ส� ำหรับกรมมหรสพก�ำหนดให้ มี
หน้าที่ในการจั ดหาคนมาปฏิบัติ งานในภารกิจที่รับผิดชอบ
ด้านการฝึกหัด ฝึกซ้อม และจัดการแสดง ภารกิจส�ำคัญนี้
ก�ำหนดไว้ชั ดเจนว่าให้รับหน้ าที่จัดการแสดงมหรสพหลวง
๕ ชนิด คื อ ระเบง โมงครุ ่ม กุลาตี ไม้ แทงวิสัย และ
กระอั้วแทงควาย
เจ้าพระยาเทเวศร์ วงศ์วิวัฒน์
การแสดงโมงครุ่ม