วารสารวัฒนธรรม เมษายน - มิถุนายน ๒๕๕๗ - page 52

ผีตาโขนใหญ่
ตอนบ ่ ายจะเป ็ นพิ ธี การแห ่ ขบวนผี ตาโขน
ประกอบด้ วยผีตาโขนใหญ่ ซึ่ งเปรี ยบเสมื อนตัวแทน
เจ้ าพ่อกวนและเจ้าแม่นางเทียมสร้างจากไม้ไผ่สานขนาดใหญ่
กว่าคนธรรมดาประมาณ ๒ เท่า ประดับตกแต่งรู ปร่างหน้าตา
ด้ วยเศษวัสดุที่หาได้ในท้องถิ่น เวลาแห่ คนแห่จะเข้าไปอยู่
ข้ างในตั วหุ่ น แต่ละปีชาวด่ านซ้ายจะท�ำผี ตาโขนใหญ่
เพียง ๒ ตั วเท่านั้น คือผีตาโขนชายและหญิงอย่างละตัว
ผู ้มีหน้าที่สร้างผีตาโขนใหญ่ จะมีเฉพาะกลุ่มเท่านั้น คนอื่น
ไม่มีสิทธิ์ท�ำต้องได้รับอนุญาตจากร่างทรงของเจ้าพ่อกวนก่อน
ซึ่งต้องท� ำทุกปีหรือท�ำติดต่ อกันอย่างน้อยเป็นเวลา ๓ ปี
ส่วนผีตาโขนเล็กทั้งเด็กผู้ใหญ่ หญิงหรือชายมีสิทธิ์
ท�ำและเข้าร่ วมในขบวนแห่ได้ทุกคน หน้ากากผี ตาโขนเล็ก
ท�ำจากโคนของก้านมะพร้าวและหวดนึ่งข้ าวเหนียว น�ำมา
ติดกั นแล้วเขี ยนหน้าตา ท�ำจมูกเหมือนใบหน้าผี ส่วนชุ ด
จะนิยมใช้สีฉูดฉาดบาดตา คลุมร่างกายมิดชิด
หน้ากากผีตาโขนสมัยก่ อนใบหน้าจะใช้ไม้นุ่นท�ำ
จมูกสั้นๆ คล้ายจมูกคน ใช้สีที่ได้จากธรรมชาติ จะไม่ปรากฏ
ลวดลายที่เด่นชัด เพราะเน้นให้หน้ากากมีความลึกลับน่ากลัว
ส่วนหน้ากากผีตาโขนสมัยต่อมาจะมีความสวยสดงดงาม
ละเอียดและประณี ตขึ้ นกว่าเดิ ม หวดที่ ใช้ครอบศี รษะ
จะใช้หวดใหม่ ส่ วนหน้ากากผีตาโขนมีความยาวขึ้น รวมทั้ง
จมูกที่โค้ งงอยาวคล้ายงวงช้าง สีที่ใช้ทาจะมีทั้งสีพลาสติ ก
และสีน�้ำมันซึ่งให้ความมันวาวและคงทน
ด้ านความสั มพันธ์ ของหน้ ากากผีตาโขนกั บ
วิถีชุมชนอ�ำเภอด่ านซ้าย จังหวัดเลย พบว่าหน้ากากผีตาโขน
มีบทบาทต่อการด�ำเนินชีวิตของคนในพื้นที่เป็ นอย่างมาก
เพราะมีความเชื่อว่าการจัดท�ำหน้ากากผีตาโขนเข้าร่วมแสดง
ในงานของทุกปี เมื่อเสร็จพิธีแล้วจะน�ำหน้ากากไปลอยน�้ ำ
ถือเป็นการปล่อยผี สางทุกข์โศก สิ่งอัปมงคลต่ างๆ นานา
ให้ไหลออกจากเมืองไปตามแม่น�้ำ หรื อถอดกองรวมกันไว้
ที่นอกวัดแห่งใดแห่ งหนึ่ง เพื่อให้ หายเสนียดจัญไร ห้ามน�ำ
เข้าบ้าน ซึ่งถือเป็นการทิ้งความทุกข์ยากและสิ่งเลวร้ายไป