Page 32 - วารสารวัฒนธรรม ฉบับ ๒

30 วัฒนธ รม
ค�ำว่า “กริช” ในภาษาไทย น่าจะถอดมาจาก “keris” หรือ
มีดสั้ น ในภาษามลายูที่อาจผ่านมาจากภาษาชวาโบราณ
อีกทอด เพราะจากข้อมูลหลักฐานท�ำให้รั บรู้ว่ากริชเริ่มมีใช้
กันบนเกาะชวา แล้ วแพร่ หลายไปยังหมู ่ เกาะรายรอบ
ปัจจุบั นคือประเทศอินโดนีเซี ย มาเลเซีย สิงคโปร์และบรูไน
ก่อนจะผ่านมาตามเส้นทางการค้าทางทะเล ไม่ว่าฟิลิปปินส์
ตอนใต้ภาคใต้ ของไทย กัมพูชา รวมถึงเวี ยดนาม
สันนิษฐานกันว่ า “กริชมัชปาหิต” น่าจะเป็นต้นเค้ าของ
กริ ชทั้งหลาย ด้ วยลักษณะของใบกริ ชและหัวกริชท� ำจาก
โลหะเชื่อมต่อเป็นชิ้นเดียว รวมทั้งลวดลายศิลปะแบบดั้งเดิ ม
แหล่งที่มาคืออาณาจักรโบราณ “มัชปาหิต” ในชวาตะวันออก
ซึ่งเจริญรุ่งเรืองในสมัยพุทธศตวรรษที่๑๙-๒๑ ภายใต้ลัทธิ
ศาสนาฮินดู โดยมีผู้แสดงความเห็ นไว้ว่า กริ ชเป็นอาวุธที่
ใช้ในการประกอบพิธีกรรมตามลัทธิ ฮินดู มาก่อน
หลั งพุทธศตวรรษที่๒๑ หรือราว ๔๐๐ กว่ าปีที่ แล้ว
เป็ นต้นมา กริชได้รั บความนิ ยมกว้างขวาง ท� ำให้รู ปแบบ
พัฒนาไปตามกระแสความนิ ยมของแต่ละถิ่นแต่ละเมื อง
จนมี ลักษณะเด่ นเฉพาะตัว เช่นแบบชวา แบบสุ มาตรา
แบบบู กิส เป็ นต้น ช่วงเวลาดั งกล่ าว ชาวชวาที่เดิ นทาง
ผ่านสุ มาตรามายังเมืองปัตตานีได้น� ำกริช ภูมิความรู้และ
ความเชื่อเรื่องนี้ เข้ ามาด้วย กริชจึ งแพร่หลายอยู ่ในพื้ นที่
ภาคใต้ตอนล่างของสยาม โดยเฉพาะตั้งแต่สงขลาลงไป
ต่ อมาจึงเริ่ มมีช่างตีกริ ช ท�ำหัวกริชและฝักกริ ชขึ้นใน
พื้นที่และถ่ ายทอดวิชาสืบต่ อกันมา จนสามารถพัฒนากริ ช
รู ปแบบของตนเองขึ้น เรี ยกว่า “สกุลช่างปัตตานี” ผลงาน
อันโดดเด่นของสกุลช่างปัตตานีอาจกล่าวชัดเจนเป็นสามส่วน
ดังนี้
ตากริชหรือใบกริชแบบปัตตานีมีทั้งตาตรง และแบบ
ตาคด ซึ่ งอาจมีตั้ งแต่๕ - ๑๑ คด มีลักษณะโคนใหญ่
เรี ยวแหลมลงทางปลาย ใกล้โคนข้างหนึ่งมีเงี่ยงยื่นออกมา
คล้ายงวงช้าง เรียกว่า หู(หรืองวง) อี กด้านท� ำเป็นรอยหยัก
คล้ ายฟันปลา เรี ยกว่า เครา ใบกริชสกุลนี้ค่ อนข้างเด่นใน
เรื่ องความยาว มีสันตรงกลางเป็นแนวยาวตลอดเล่มทั้ งสอง
ด้ าน อีกทั้งหูและเคราก็ออกแบบประณีตงดงามผิดกับสกุ ล
ช่างอื่น ๆ
เนื้ อเหล็กของกริชปั ตตานีมีทั้งชนิดที่ มีลวดลายในเนื้ อ
และไม่มีลาย (หรือจับเค้าลายไม่ได้) การเกิดลายบนเนื้อเหล็ก
นั้ นทางโลหวิทยาถื อว่าเนื้ อเหล็กไม่บริ สุทธิ์แต่นั กเลงกริช
ถือว่าดีเพราะเป็นข้อพิ สูจน์ว่ ามีเหล็กผสมผสานหลายชนิด
กริ ชที่ ขลังย่อมเกิ ดจากการน� ำเหล็ก โลหะมงคลต่ าง ๆ
มาหลอมรวมกั น เมื่ อนานวันเข้า โลหะเกิดการกัดกร่ อน
ไม่ เท่ากัน ท�ำให้เกิดร่องขึ้นลายสวยงามแปลกตา
หัวกริ ชหรือด้ามจับ จัดว่าเป็นส่วนเด่นที่ สุดของกริช
เพราะเป็นส่ วนที่อยู่ บนสุด ช่างจึ งฝากฝีมือแกะสลั กขัดเงา
อย่ างประณี ต หัวกริ ชสกุ ลช่างปั ตตานีเรี ยกกันว่ ารู ป
“นกพังกะ” นิยมกันตั้ งแต่จังหวัดสงขลาตอนใต้ ลงไปจนถึง
รั ฐกลันตั นของมาเลเซีย ทางชวาเรียกหัวกริชนี้ว่า “วายัง”
หรือตั วยักษ์ในหนังตะลุ งของชวาที่เคยเข้ามามี อิทธิพลใน
ศิ ลปกรรมท้องถิ่นของเมื องปัตตานี ในอดีต โดยภาพรวม
ราว ๔๐๐ กว่าปีที่แล้ว
กริชได้ รับความนิยม
อย่างกว้างขวาง
ท�ำให้รูปแบบพั ฒนาไป
ตามกระแสความนิยมของ
แต่ละถิ่นแต่ละเมือง
จนมีลั กษณะเด่นเฉพาะตั ว
เช่นแบบชวา แบบสุมาตรา
แบบบูกิส เป็ นต้น