Page 28 - วารสารวัฒนธรรม เมษายน - มิถุนายน ๒๕๕๖

26
จากหลักฐานต่างๆอาจสันนิษฐานได้ว่า การประดับ
บานประตู พระอุโบสถและวิหารในสมัยอยุ ธยานั้ น ก็คงทำ�กัน
มาตั้งแต่สมัยสมเด็จพระเพทราชา และทำ�กันอย่างแพร่หลาย
ในสมั ยสมเด็จพระเจ้าอยู่ หัวบรมโกศ ซึ่งก็ เป็นไปได้ ว่ า
ในสมั ยนั้นมีช่างประดั บมุกจำ�นวนมาก ดังจารึกที่ว่า
“เมื่อทำ�บานประตูพระอุโบสถวัดบรมพุทธาราม
พ.ศ. ๒๒๙๕ นั้ นใช้ช่างถึง ๒๐๐ คน เช่นเดียวกับบานประตู
มุ กวิหารวั ดพระศรีรั ตนมหาธาตุ อำ �เภอเมื อง จั งหวั ด
พิ ษณุโลก”
และว่ากันว่า สร้างในสมั ยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
โดยโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นแทนบานประตูไม้จำ�หลักที่นำ�ไป
เป็ นบานประตูวิหารพระแท่นศิ ลาอาสน์ จังหวัดอุตรดิตถ์
ดั งจารึกที่บานประตูด้ านขวามือว่า
“พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้ช่าง
๑๓๐ คน เขี ยนลายประดับมุกที่บานประตู เมื่อวันจั นทร์ขึ้น
๑๓ ค่ำ� เดือน ๑๐ พุ ทธศักราช ๒๒๙๙ ลงมือประดับมุก
เมื่อวันพฤหัสบดี ขึ้น ๔ ค่ำ� เดื อน ๑๑ รวมเวลา ๕ เดือน
๒๐ วัน จึงแล้วเสร็จ”
โดยลวดลายบนบานประตู ก็ จะเป็นลายกนก
กินนร พร้ อมกับสัตว์หิมพานต์ เช่น คชสีห์ เหมราช ครุฑ
และกิ นนรีรำ�ออกจากช่อกนกที่ บรรจุอยู่ในวงกลม และมี
กนกหูช้างประกอบช่องไฟ มีลายประจำ�ยามก้ามปูเป็นกรอบ
ส่ วนด้านบนก็จะประดั บด้วยลายกรุ ยเชิ ง อกเลาประตู
ประดับด้วยพุ่มข้าวบิณฑ์สองข้ าง พร้อมกับลายกนกก้านแย่ง
ประกอบอกเลากลางประดับด้ วยภาพหนุมานแบกบุษบก
นมอกเลาเชิงล่างประดับด้วยภาพกุมภกรรณถือกระบอง
นอกจากนั้ นก็ จะมี บานประตู ประดั บมุ กใน
สมัยอยุธยาอีกบานหนึ่งที่น่าสนใจไม่แพ้ กัน แต่เดิมจะเป็น
บานประตู ศาลาการเปรี ยญวั ดป่าโมก อำ �เภอป่ าโมก
จังหวัดอ่างทอง ซึ่ งก็ จะนำ�มาทำ�เป็นบานประตูพระวิหารยอด
ในวั ดพระศรีรั ตนศาสดาราม ในพระบรมมหาราชวั ง
กรุ งเทพมหานคร นั่นเอง จากการบรรยายเส้นลายและ
ลวดลายประดับมุกนั้น บางครั้งคุณอาจจะนึกภาพไม่ชัดเจน
แต่ หากเมื่อไหร่ที่คุณได้ ไปสัมผัสและเห็นของจริ ง เมื่อนั้น
เชื่ อว่ าคำ�พรรณนาเหล่ านั้ นจะชัดเจนและงดงามทุ กครั้ง
ที่คุณได้นึกถึง
สืบสานบรรพชนศิลป์
ในการทำ �ลายประดับมุกนั้นยังนิยมทำ�กันสื บมา
ในสมัยรัตนโกสินทร์ ดังปรากฏลายประดับมุ กบนบานประตู
โบสถ์ วิหารและพระที่ นั่งหลายแห่ง เช่น บานประตูพระอุโบสถ
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ซึ่งสร้างในสมัยพระบาทสมเด็ จ
พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ ๑ (พ.ศ.๒๓๒๕-
พ.ศ.๒๓๕๒) โดยสั นนิษฐานว่ า ช่างอาจจะนำ�แบบอย่าง
ของลายประดับมุกบานประตูวิ หารวัดพระศรีรัตนศาสดาราม
จังหวัดพิษณุโลก และลายประดับมุกบานประตูพระอุ โบสถ
วัดบรมพุทธารามมาเป็นแบบอย่าง
นอกจากนี ้ก็ยังมีบานประตูปราสาทพระเทพบิดร
ซึ่งอาจจะเป็นฝีมือช่างกลุ่มเดียวกั น เพราะลวดลายคล้ายกัน
เช่น ลายยักษ์ ลิง ในเรื่องรามเกียรติ์ ท่าทางต่ างๆ ออกทาง
ช่องกนก บรรจุอยู่ในวงกลมคล้ายกับบานประตูพระอุ โบสถ
วั ดพระศรี รั ตนศาสดารราม กรอบชั้ นนอกเป็ นลาย
ประจำ�ยามก้ามปู ชั้นในเป็นลายกรุยเชิง ระหว่างดอกวงกลม
มีลายหูช้างกันช่ องไฟระหว่างลาย บานประตูมุกที ่ ทำ�เป็นลาย
ตามเรื่องรามเกียรติ์ ที่น่าสนใจอี กแห่งหนึ่งคือ บานประตู
พระอุโบสถวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) สร้างใน
สมัยรัชกาลที่ ๑ เช่นเดี ยวกัน แต่เป็ นตอนพระรามแผลงศร
เป็นตาข่ายไปจับวิ รุณจำ�บั ง ซึ่งเป็นภาพที่งดงามอย่างยิ่ง
ด้วยเส้นสายที่ อ่อนช้อยพลิ้วไหวเหมือนเขียนด้วยปลายพู่กัน
เลยทีเดียว
และก็ยังมีบานประตูประดับมุกฝีมือช่างรัชกาลที่ ๑
แห่งกรุ งรั ตนโกสินทร์ ที่งดงามมากอี กแห่งหนึ่ง นั่นก็ คื อ
บานประตูมณฑปพระพุทธบาท อำ�เภอพระพุทธบาท จังหวัด
สระบุรี โดยบานประตูทั้ง ๔ ช่อง ตั้งแต่เชิงประตูจะทำ�เป็ น
ลายสวรรค์ชั้นต่างๆ จนไปสิ้นสุดที่ ชั้นพรหม คื อ ชั้นที่ ๑๖
โดยกรอบชั้นนอกจะทำ �เป็นลายกนกก้ามปู และบานประตู
มณฑปพระพุทธบาทก็จะเป็นฝีมือช่างโบราณที่งดงามเป็ น
อย่างยิ่ง
ต่อมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
รัชกาลที่ ๓ (พ.ศ.๒๓๖๗ - พ.ศ.๒๓๙๔) ซึ่ งโปรดศิลปะจี น
เป็นพิเศษ จึงโปรดเกล้ าฯให้สร้างโบสถ์วิ หาร เป็นแบบศิลปะ