Page 19 - นิตยสารวัฒนธรรม ปีที่ ๕๒ ฉบับที่ ๑ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๖

๑๗
มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๖
นอกจากนี้ การสานคุ ตี ข าวสําหรั บตี ข าวของ
ภาคเหนือ ซึ่ งเปนเครื่ องจักสานขนาดใหญ ชางจั กสานตอง
ขุ ดหลุมเพื่ อใช เปนแม แบบ แล วลงไปสานในหลุ มดินนั้ น
หลุ มดิ นเป นแม แบบบั งคั บให เ ครื่ องจั กสานมี รู ปทร ง
ตามตองการ ซึ่งเปนวิ ธีการงายๆ แตฉลาดแยบยล
การสานเครื่องจักสานโดยใชแมแบบนี้ชวยใหสาน
เครื่องจักสานที่มีรูปรางเหมือนๆ กันไดเปนจํานวนมาก หรือ
ใชสานเครื่องจักสานที่มีรู ปทรงแปลกๆ จึงต องใชแมแบบ เชน
การสานแจกัน รูปสั ตวในประเทศจีน มักใชตอกสานหุมทับ
แจกั นดิ นเผาหรื อเครื่ องป นดิ นเผารู ปสั ตว เพื่ อให ได
เครื่องจักสานที่มีรู ทรงตามแมแบบนั้นๆ
อยางไรก็ตาม วัตถุดิบ รูปทรง และลวดลายของ
เครื่องจักสานตองประสานสัมพันธกัน จึงจะทําใหเครื่องจักสาน
ใชสอยไดสมบู รณ สวยงามสอดคลองคติ นิยมของท องถิ่น
สิ่งเหลานี้เปนคุณสมบัติพิเศษของเครื่องจักสานไทย
เครื่องจั กสานเปน มรดกภู มิป ญญา
ท า ง วั ฒนธ ร ร ม ข อ ง ไ ทย ป ร ะ เ ภทหนึ่ ง
ที่ ตองขึ้นทะเบี ยนไว โดยเฉพาะ ลายจักสาน
ที่ จะตองไดรับการจดทะเบี ยนเพื่ อคุมครองไว
เปนมรดกภูมิ ปญญาของชาติตอไป
กลวิ ธีการถักที่ ใชสําหรั บสานเสื่อแลว ยั งรวมถึง
การใชหวาย เชือก เถาวัลย เปนตน ถัก หรือ ผูก คือ การเอาหวาย
เถาวั ลย มาสอดไขวกัน เพื่ อยึดขอบภาชนะหรื อสวนอื่นๆ
ของเครื่องจักสานให แข็งแรง เชน ถักสันปลาชอนขอบกระบุง
ขอบกระดง ถักไสหนุมาน ถักจูงนาง เปนตน
การถักของภาชนะเครื่องใชจั กสานมักเปนขั้นตอน
สุดทาย (finished) ของการทําเครื่องจักสาน นอกจากจะช วย
ให เครื่ องจักสานเรี ยบรอยแล ว ยังช วยใหเครื่ องจั กสานมี
ความแข็งแรง คงทนดวย
นอกจากการสร างรูปทรงแลว กลวิธีการสานก็เปน
องคประกอบสําคัญของเครื่องจักสาน เครื่องจักสานบางชนิด
สานใหเปนรูปทรงตางตามคตินิยมที่สืบทอดกันมา ทั้ งรูปทรง
ขนาด ลวดลายและกลวิธีการสาน ที่สืบทอดกันมาแบบมุขปาฐะ
ไม มี ตํารา การทํ าเครื่ องจั กสานจึ งเป นไปตามแบบแผน
ที่สืบทอดกันมา
กลวิ ธีการทําเครื่องจักสานวิ ธี หนึ่งที่ นาสนใจคื อ
การสานตามแม แบบ (mould) ซึ่งใชกับเครื่องจักสานที่ ตองการ
ให มีรูปทรงตามแบบแผนที่ สืบทอดกันมา แมพิมพ สําหรั บ
ทํ าเครื่องจั กสานอาจสานดวยตอก หวายใหไดรูปทรงตาม
ตองการ หรือ ใชไมเนื้อออนทําเป นตนแบบ แลวสานครอบ
แมพิมพนั้น เชน การสานกะเหล็บของชาวไทโซงบริเวณอําเภอ
บางเลน จังหวัดนครปฐม และชาวไทโซง บริเวณอําเภออูทอง
จั งหวัดสุพรรณบุรี ที่ สานโดยใชไม เนื้อออนทําเป นแมแบบ
แลวใชตอกสานทับลงบนแมแบบ เพื่อใหไดรูปทรงตามตองการ
และมีขนาดเทาๆ กัน หรื อการสานเปยดหรือกระบุ งบาง
ท องถิ่นในจั งหวัดแพร ชางจั กสานจะสานกระบุงแมแบบ
หรือต นแบบกอนแลวจึงสานกระบุ งที่ตองการ ตามแม แบบ
ที่สานไว หรือการสานหมวกหรื อกุบในภาคเหนือ ซึ่งชางจักสาน
มักใช ไมกลึ งเปนแมแบบ แลวสานโครงหมวกตามแมแบบ
ที่เปนไม นั้นแลวจึ งบุดวยใบลานหรือใบตาลอีกชั้นหนึ่ ง วิธีนี้
จะทําใหหมวกที่ มี รูปรางเหมือนกั นและมีขนาดเทาๆ กั น
ไดตามตองการ