Page 11 - นิตยสารวัฒนธรรม ปีที่ ๕๒ ฉบับที่ ๑ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๖

๙
มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๖
ลวดลาย (pattern)
เครื่องจักสานยุคแรกโดยทั่ วไปจะไมแตกตางกันนัก
ตั้งแต การนําใบไม เถาวัลย มาสานเปนภาชนะ สานเปนเสื่อ
หรือเครื่องรองนั่งปูนอน การนําใบมะพราว ใบลาน ใบตาล
และเถาวั ลยมาสานเปนภาชนะอยางหยาบๆ มั กมีรู ปแบบ
คลายคลึ งกันแทบทุกภูมิ ภาคของโลก เชน เครื่องจักสานของ
ชนพื้นเมืองในทวีปออสเตรเลีย เครื่องจั กสานของชาวเกาะ
สุมาตรา ในประเทศอินโดนี เซีย และเครื่องจั กสานของชาว
อินเดียนแดงโบราณในทวีปอเมริกา จนถึงการทําเครื่องจักสาน
ที่ มีรู ปทรงงายๆ และสานอยางหยาบๆ คลายกั บภาชนะ
จักสานชนิ ดหนึ่งในภาคใตของไทยที่เรียกว า กอนอ สานดวย
ใบมะพราวอยางง ายๆ สํ าหรั บใส หญาหรื อการนําใบจาก
กาบหลาโอนซึ่ งเปนต นไมตระกูลเดียวกับหมากมาสานเป น
ภาชนะสําหรับตั กน้ําที่ เรียก “หมา” เครื่องจักสานลักษณะนี้
อาจเปนเครื่องจักสานที่ทํ ากันมาแตโบราณ
กลวิธีในการทํ าเครื่องจักสานนั้ นอาจจะเริ่มจาก
การสานอยางงายๆ ที่เรียกว า ลายขัด เปนการสานดวยการ
ใช ตอกหรื อวัตถุ ดิบที่ มี ลั กษณะเปนเส นมาสานขั ดกั ดกั น
ระหวางแนวตั้ง (vertical) กับแนวนอน (horizontal) อาจเริ่มจาก
การสานขัดกันดวยการสอดขัดกันเปนตาหางๆ ทีละเสนๆ ดวย
การ ยก และ ข ม อยางที่เรียกวา ลายขัดลายหนึ่ง คือ ยกเสน
ตั้งขึ้นเสนหนึ่งสอดเสนนอนเสนหนึ่งเขาไปขัดแลวขมเสนตั้งลง
ใหไดจั งหวะ การสานลายขัดนี้ อาจจะสานเปนตาหางๆ หรื อ
สานติดกันถี่ๆ หากตองการภาชนะเครื่องจักสานหรือเครื่อง
จักสานที่มี ความละเอียดและมีลวดลายสวยงามมากขึ้น ก็จะ
สานสอดขัดสลับกันมากกว าหนึ่งเสน อาจจะยกขึ้ นเสนหนึ่ ง
สอดสองเสน หรือสามเสนสลับกันไป เปนลายสอง ลายสาม
ลายยื น ลายเวียนลายประสุ ฯลฯ ลายตางๆ เหลานี้
สามารถสานชิ ดกั นเปนแผ นอย างเสื่อสํ าหรั บ
รองนั่ง ปูนอน หรือ สานเปนภาชนะทรงกระบอก
ทรงมะนาวตัด หรือรูปทรงตางๆ ไดมาก
ตอมาการสานอาจพัฒนามา
เปนการสานแบบลักษณะ ลายขั ดทแยง
(diagonal) แบบที่เรี ยกวา ลายเฉลวหรื อ
๔
๕
๖