Page 13 - นิตยสารวัฒนธรรม ปีที่ ๕๒ ฉบับที่ ๑ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๖

๑๑
มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๖
ทําสลับกันไปอยางตอเนื่อง จนเปนแผงเปนแผน ใชสานฝาเรือน
เลาไก รั้ว หรือเปนภาชนะ เชน ตะแกรง ตะกรา ลายขัดสามารถ
ขั ดตอกให เว นสลับกั นใหโปรงเป นรูปสี่เหลี่ ยมจั ตุ รั สหรือ
สี่เหลี่ยมผืนผ า หรือสานให ตอกติดกันเป นลายทึบ ลายขั ด
สามารถสานขัดกันในแนวทแยงมุ ม (diagonal) ทําใหเกิดลาย
ขาวหลามตัด ลายลักษณะนี้ใชสาน กองขาว ตะกรา โคมไฟ
นอกจากนี้หากนําลายทั้งสองประเภทมาผสมกันจะไดลายที่ขั ด
กันละเอียดยิ่งขึ้น มักใชสานตะกราหมาก ตะกร าหิ้ว เปนตน
ลายขัดชิด คลี่คลายมาเปน ลายขั ดโปรง ลายขั ด
ขาวหลามตัด ลายขัดแตะ คลี่คลายเปน ลายขัดแตะเอี ยง
ลายขัดแตะสลับ ลายขัดแตะยกดอก ลายขั ดแตะทแยงมุม
ขัดแตะ ซี่ไมไผสานขัดกันเปนแผงๆ ถาใชเปนฝาเรือน
เรียก ฝาขัดแตะ หรือนํามาสานขั ดกัน เพื่อใชเปนรั้ วเรียก
รั้ วขัดแตะ ฝาขัดแตะและรั้วขั ดแตะ มักสานดวยลายขัดงายๆ
เพื่ อใหมีชองโปร งโดยมากใชเป นฝาครัวไฟ เพราะควันไฟ
จะกระจายออกไดดี ฝาขัดแตะยั งนําไปใชประโยชนอยางอื่น
ไดอี กเชน ใช ทําฝายุ งขาว โดยใชขี้ วัวชโลมอุ ดรูโปรงใหทึ บ
ไมให ขาวเปลือกไหลออก
ขั ดโปรงตาหมากรุก การสานขัดกันโปรงๆ ใหเกิด
ชองว างเปนตาสี่เหลี่ยมจัตุรัสหรื อตาหมากรุก ใชกั้นบริเวณ เชน
ราชวัติ รั้วสําหรับลอมมณฑลพิธี ทํ าดวยไมไผผาเปนซีกเล็กๆ
ประเภทลายขัด
กลวิธีการสานลายขัด ซึ่งเริ่มจากใชตอกหรือวัสดุอื่น
ที่มีลักษณะเปนเสนมาสอดขัดกัน ระหว างเสนแนวตั้ง (vertical)
และเสนแนวนอน (horizontal) สลับกันไปทีละเสน เรียก ลายขัด
หรือลายหนึ่ ง ทําใหตอกหรือวัสดุนั้น ยึดเขาดวยกันอยางตอเนื่อง
เปนแผง แผ น หรือภาชนะต างๆ ตอมาไดพัฒนาเป นการใช
ตอกหลายเสนขัดสลั บกัน เชน ลายสอง ลายสาม และขัดกัน
ในแนวทแยง เชน ลายเฉลว เฉลวหกมุม เฉลวแปดมุม ลายหัวสุม
ลายกนเขงลําไย และลวดลายอื่ นๆ ที่เหมาะสมกั บการใชสอย
เชน ลายประสุ ลายเฉลว เฉลวดอกจอก เฉลวดอกพิกุล
เฉลวดอกแหน ลายสานที่ใช สานเครื่องจั กสานโดยทั่วไป
จะคลายคลึ งกันทุกภาค หากแตการเรียกชื่อลายอาจตางกัน
ตามความนิยมของแตละถิ่น ลายขัด ยกหนึ่งขมหนึ่งภาคใต
เรียก ขัดโครงควาย ลายขัดยกหนึ่งขมหนึ่งแบบหนึ่ง การเริ่มตน
การสานภาชนะดวยลายขัด บางทีเรี ยก ขัดรู ขี้ ขัดลูกขี้
ลายขั ด ถือเปนลายแมบทหรือลายหลัก มีลักษณะ
เดนชัด มีกฎเกณฑการสานแนนอน เช น ลายขัด ยกหนึ่ง ขมหนึ่ง
ลายสอง ยกสอง ขมสอง ลายเหลานี้เปนลายพื้นฐานที่ มนุษย
นํามาใชสานสิ่งของเครื่องใชมาแต โบราณ เริ่มจาก
ลายหนึ่ ง ลายที่เกิดจากการสาน โดยยกตอกขึ้น
เสนหนึ่งแล วสอดอีกเสนหนึ่งขัด แล วขมตอกที่ ยกขึ้ นลงใน
แนวตั้งใหขัดกั นเปนมุมฉาก เปนตาสี่เหลี่ยมหรื อสานทึบติดกัน
ลายขัด