Page 10 - นิตยสารวัฒนธรรม ปีที่ ๕๒ ฉบับที่ ๑ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๖

๘
รูปทรง (form)
การสรางรูปทรงของเครื่องจั กสานนั้นสัมพันธกับ
การใชสอย เพราะวัตถุประสงคหลักของการทําเครื่ องจักสานคือ
ประโยชนใชสอย ดังนั้น รูปทรงของเครื่องจักสานจึงถูกกําหนด
ดวยการใชสอย เชน คุ ตีขาวของภาคเหนื อซึ่งเปนภาชนะ
จักสานขนาดใหญ เสนผาศูนยกลางปากกวางประมาณ ๒-๓
เมตร สูงประมาณ ๑ เมตร ใชสําหรับฟาดขาวใหหลุดจากรวง
จึงต องสานใหปากกวาง กนนูนขึ้นเล็กนอย และต องแข็งแรง
ทนทาน สิ่งเหล านี้ถูกกําหนดโดยการใชสอย เช นเดียวกับ
ตะแกรงที่ใชสอยตางกันจะมีรูปทรงตางกัน เชน ตะแกรงรอน
สําหรับร อนสิ่งตางๆ เชน ร อนเมล็ ดพืชเพื่อเอาวั ชพืชและ
สิ่งเจือปนออก ตาตะแกรงจะถี่ หรือหางขึ้นอยูกับสิ่งที่ตองการรอน
ตะแกรงชอนปลา สําหรับชอนปลา สานดวยไมไผ รูปกลม
คลายผลมะนาวผาซีก มีขอบ ขนาดและตาตะแกรงขึ้นอยูกับ
ขนาดของปลาที่ตองการจะชอน ตะแกรงขนาดเล็กตาถี่ใชชอน
ปลาขนาดเล็ก ตะแกรงขนาดใหญตาหางยกขอบสูงใชช อนปลา
ตัวใหญ ตะแกรงปลาไหล ตะแกรงช อนปลาไหล สานดวย
ตอกไมไผ ตาถี่ๆ รูปมะนาวตัด คอนขางลึก ขนาดใหญ เสนผา
ศูนยกลางปาก ประมาณ ๗๐-๑๒๐ เซนติเมตร ขอบปากใชไมไผ
เหลาเปนซี่เล็กๆ ถักติดไวโดยรอบ ปองกันไมใหปลาไหลออก
ดังกลาวแล ว จะเห็นวา รูปทรงของเครื่องจักสาน
สัมพันธ กับการใชสอย และสัมพันธ กับขนบประเพณี ความเชื่อ
ของกลุมชนดวย เชน เครื่องจักสานประเภทกองเขา กระติบ แอบ
หรือแอบ ภาชนะสําหรับใสขาวเหนียวนึ่งมีทั้งที่ใสไว กินที่บาน
และพกพาไปทํางานนอกบาน ขนาดของก องเขาจะเล็กหรือ
ใหญขึ้ นอยูกับปริ มาณของข าวเหนี ยวนึ่ ง กองเข ามี หู หิ้ว
สําหรั บสะพายติดตัวไป ต างจากแอบหรือแอ บเขาลักษณะ
เปนกลองสี่เหลี่ยมยาวหรือปลายมน สามารถพกไวในผาขาวม า
คาดเอวได สะดวก รูปทรงของภาชนะเหล านี้เปนไปตาม
ประโยชนใชสอย ๑. กระตางวง หรือตะกรามีหู ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สานด วยไมไผทาน้ํามันยาง
๒. ชงโลง สําหรับวิดน้ํา สานดวยไมไผ และหวาย บริเวณจังหวัดปตตานี
๓. สอบหมาก สานดวยกระจูด บริเวณจังหวัดพัทลุง
๔. กระจาดกระเดียด สําหรั บใสผลไม บริเวณภาคกลาง สานดวยไมไผ และหวาย
๕. กระบุงขนาดเล็ก หรือกระเชา บริเวณภาคกลาง สานด วยไมไผและหวาย
๖. เปยว เครื่องสวมศีรษะประเภทงอบ สานด วยใบจาก บริเวณจังหวั ดนครศรีธรรมราช
๑
๒
๓