Page 9 - นิตยสารวัฒนธรรม ปีที่ ๕๒ ฉบับที่ ๑ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๖

๗
มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๖
จากกัน จะตองผาจากโคนมาหาปลาย หรือผาจากปลายมา
หาโคนก็ไดเช นกัน หากเป นการผาไม ทั้งลํ า จะต องผาจาก
ปลายมาหาโคนเสมอ เพราะเหตุวา เนื้อไมข างโคนนั้นแน น
และเหนียวกวาปลาย จึงผายาก การผาข างปลายจึงงายกวา
การผาไมไผ ตองผาเปน ๒ ซีกกอน แล วผาซอยเปนชิ้นเล็กๆ
ใหมีขนาดตามที่ตองการจะจักเปนเสนตอก
วิธี ตอก กอนจักตอก ตองแตงไมที่ ผาไวเป นซีกเล็กๆ นั้นให
เรียบรอยเสี ยกอน คือ เลาะเอาขอและเหลาขอบใหเรียบ และมี
ขนาดเสมอกัน หากเปนตอกปน ตองผาเอาขี้ไมออกบาง เหลา
ใหไมเสมอกันทั้งอัน แลวจึ งลงมือจัก ถาเป นตอกตะแคง หาก
เห็นว าไมบางไปก็เหลาขี้ไมออกเล็กนอย ถาเห็นวาไมหนาเกิน
ไปก็เหลาเอาขี้ออกบางหรือเหลาเอาขี้ ออกใหหมดก็ได
วิธีจักตอกนั้น จะเปนตอกตะแคงหรือตอกปนก็ตาม
มีดจะต องอยูระหวางเส นตอก คือ ตอกเส นบนและเสนลาง
ดังนั ้นระหวางจัก หากเห็นวาตอกจะเสี้ยว ใหเอานิ้วเมือขางซาย
จับชิ้ นไมนั้นขึ้นมา ส วนมือขางขวานั้นใหเอาปนมีดกดตอก
เสนลางลง เพื่อรักษาระดับความหนาของเสนตอกใหเสมอกัน
หากตอกเสนล างออนหรือบางไป ก็ใหเอาหัวแมมื อขางซ าย
ที่กําลังจับซีกไมอยูกดไมลงไป สวนมือขางขวาใหเอาป นมีดดัด
ตอกเสนบนขึ้นมา เพื่อผอนเนื้อไมชิ้นลาง ใหรักษาระดับของตอก
ทั้งสองเส นไวใหเสมอกัน
วิธี เหลาตอก เมื่อจั กตอกเปนเสนแล วต องเหลาให
เรียบรอยกอนนําไปสานเปนภาชนะเครื่องใชตางๆ หากเปน
ภาชนะเครื่องใช ที่ใชชั่วคราว เช น เขง หลัว อาจไมตองเหลา
ใหเรียบรอย การเหลาตอกแตละชนิดมีวิธีการแตกตางกัน
นอกจากการแปรรู ปไมไผเปนตอกแลว สิ่งมักใชคู
กับเครื่องจักสานไมไผ คือ หวาย ซึ่ งใชเปนเครื่องผูก รัด มัด รอย
การแปรรูปหวายเปนเสนตางจากการจักตอกอยูบางคือ เมื่อผา
เสนหวายแลวต องเหลาริมหวายทั้งสองข าง ใหเล็กเสมอกัน
ทั้ งเสน แลวเหลาเอาขี้ หวาย(หรือเนื้ อหวายออก)มักเหลา
เปนชวงๆ เพื่ อรักษาเสนหวายไวไมใหขาด จากนั้นขูดผิวออก
แตบางชนิดไม ตองขู ดผิว เมื่ อเหลาหวายเปนเสนแล วตอง
ชักเรียด คือสอดเส นหวายผานสังกะสีที่ เจาะเปนรูๆ กลมๆ ไว
จากรูใหญไปเล็ก การชักเรียดจะชวยใหเส นหวายมีขนาดเทากัน
ตลอดทั้งเสน เพื่อใหผูกไดง ายและสวยงาม
การทําเครื่องจั กสานนอกจากชางจะตองมีความรู
และทักษะแลว เครื่องมือจักสาน เปนอุ ปกรณสําคัญที่ชวยให
ชางจักสานทํางานไดสะดวก เครื่องมือจักสานซึ่งเปนเครื่องมือ
พื้นๆ ที่ชางจักสานสามารถทําไดดวยตนเอง หรื อหาซื้อได
ในท องถิ่น เชน คีม มีดตอก มีดโต เหล็กหมาด
เครื่องมือสํ าหรับทําเครื่องจั กสานดังกลาว ชาง
โบราณมี วิธีเลื อกวัสดุและการรักษาเครื่องมือใหใชสอยได ดี
เช น การลับมีดใหคม ขั้นแรกตองลับให หนักๆ มือ เพื่อใหหิน
กัดมีดใหสึกเร็วๆ จนเมื่อลับถึงคมมีดแลว จึงผอนมือลับเบาๆ
เพื่ อใหคมมีดละเอี ยด ใชงานได ดี การลับมีดต องลับใหถึง
คมมีดเสมอไป ไม ใชสักแตวาลั บใหมีดเลื่อมๆ ขาวๆ เทานั้น
หวาย วัตถุดิบที่ใชคูกับงานจักสานไมไผ หวาย เปน
พรรณไม ชนิดหนึ่ง ลําตนยาว ผิวเกลี้ยง เหนียว ขึ้นเปนกอ
มีหลายชนิด เชน หวายตะคาทอง หวายโป หวายเปนพรรณไม
อี กชนิดหนึ่งที่หาได งายและใชทํ าเครื่องจั กสานโดยตรงหรือ
ใชหวายผสมกับวัสดุชนิดอื่น เชน ยานลิเภา กระจูด ลาน
ลําเจี ยก เตย จาก คลุม คลา ปอ ปาน
กองเข าดอก บานเมืองมาย อําเภอแจ หม จังหวั ดลําปาง
สานดวยตอกไมไผย อมสี