Page 61 - วารสารวัฒนธรรม ฉบับ ๒

กรกฎาคม-กันยายน ๒๕๕๕ 59
แล้วจึงเปิดขายให้กับพ่อค้ าที่มารับซื้อ หากวันนี้ข้าวที่เคย
ผลิตปี ละครั้งตามฤดูกาล ก็ สามารถท�ำนาปรัง ผลิตได้ถึง
สามสี่ครั้งในรอบปีอาศัยชลประทานหลวงที่ แจกจ่ายไปตาม
ผืนนาต่าง ๆ ทั้งการเกี่ยวข้ าวก็หาใช่แรงคนลงแขกอีกต่อไป
แต่ใช้รถเกี่ยว ตากแห้งในท้ องนา สีด้ วยรถสีข้าว ณ ตรง
นั้ นเอง ไม่ต้ องขนข้าวเข้าลานเข้ ายุ้งให้เสี ยเวลาอีกต่ อไป
พ่อค้าตี ราคาซื้อขายกันในทุ ่งนั้นเลย ประเพณีพิธีกรรมอั น
เกี่ยวเนื่องจากการท�ำนาจึ งแปรเปลี่ยนไปพร้ อมกับการใช้
เทคโนโลยีและเครื่ องมื อการเกษตรที่ทั นสมั ย รวมถึง
จิตวิญญาณที่เคยพึ่ งพาอ่อนน้ อมต่ อธรรมชาติ ก็เบาบาง
จนสูญหายไปจากชาวนาไทยในบางถิ่นที่
วันนี้รู ปแบบพิธี กรรมส่วนใหญ่ ปรับเปลี่ ยนให้ย่นย่อ
หรือรวบรัดมากขึ้น และมักอยู ่ในรูปแบบของการบนบาน
บอกกล่ าวมากกว่าจะประกอบพิธี กรรม ท้องถิ่ นภาคกลาง
เรื่องขวัญลานขวัญยุ้งแทบไม่ ได้ท�ำแล้ว แต่ยังมีความเชื่อใน
แม่โพสพอยู่จึ งประกอบพิธีท�ำขวัญแม่โพสพร่วมกั บผ้าป่า
ข้าวเปลือกแทน บางชุมชนที่เคยเป็นแหล่งปลูกข้าวในอดีตก็
จัดพิธี ท�ำขวัญแม่โพสพร่วมกั บงานประจ�ำปีของวัด เช่น วัด
ศิ ริวั ฒนาราม แขวงบางพรม ตลิ่งชั น จัดพิธี ขึ้นในอาทิตย์
แรกของเดือนมีนาคมทุ กปีและมีไม่น้ อยที่จัดขึ้นเป็ นงาน
แสดงหรื อการสาธิต เพื่ อการอนุรั กษ์และท่องเที่ยว เช่น
วั นขึ้น ๓ ค�่ำ เดือน ๓ จั งหวัดพิจิตร จั ดพิธีเรียกขวัญข้าว
ฟื ้ นฟู ประเพณีบู ชาแม่โพสพที่ วัดวังกรด ต� ำบลบางกรด
อ� ำเภอบางมูลนาก หมู ่บ้ านควายไทย ต� ำบลวังน�้ ำซั บ
อ� ำเภอศรีประจั นต์จั งหวั ดสุพรรณบุรี จั ดสาธิ ตท�ำพิ ธี
ขวั ญข้าวของภาคกลางเป็นประจ�ำทุกวัน
ภายใต้พิ ธีท� ำขวั ญข้าวที่ ชาวนาไทยท�ำขึ้ น ไม่เพี ยง
เอาอกเอาใจแม่ ข้าว แต่ ยังเป็นการปลอบประโลมใจผู้ปลู ก
ให้ มีความหวังว่ าจะได้ผลผลิ ตสมบูรณ์ตามที่ ต้ องการ...สู่
ขวั ญข้าว จึงสู่ ขวัญชาวนาอี กด้วย
อ้ างอิง
สุกัญญา สุจฉายา. “ท�ำขวัญข้าว”. สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคกลาง
เล่ ม ๖กรุ งเทพฯ: มู ลนิ ธิ สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคาร
ไทยพาณิชย์, ๒๕๔๒: ๒๕๖๑-๒๕๖๓.
สุดารา สุ จฉายา. “ชีวิตผันแปรที่ทุ่งสาคลี”. เพื่อความเข้าใจในแผ่นดิน
อยุธยา. กรุงเทพฯ: สารคดี, ๒๕๓๘.
อนุมานราชธน, พระยา. ชีวิตชาวนา. พิมพ์เป็นที่ระลึ กในงานฌาปนกิจศพ
นางผิว ชาตินั นท์วันที่๓๐ มีนาคม ๒๔๙๑, กรมศิลปากร.
วันนี้ รูปแบบพิธีกรรมส่วนใหญ่ปรับเปลี่ยนให้ย่นย่ อ
หรือรวบรัดมากขึ้น และมักอยู่ในรูปแบบของ
การบนบานบอกกล่าวมากกว่าจะประกอบพิ ธีกรรม
ท้องถิ่นภาคกลางเรื่องขวัญลานขวัญยุ้งแทบไม่ได้ท�ำแล้ว
แต่ยังมีความเชื่อในแม่โพสพอยู่จึงประกอบพิธีท�ำขวัญ
แม่โพสพร่วมกับผ้าป่าข้าวเปลือกแทน
< น่าสงสัยว่าในยุคที่การท� ำนา
กลายเป็นเกษตรอุตสาหกรรม
พึ่ งพาเทคโนโลยีและเครื่องจักรกลการเกษตร
จะยังมีพื้ นที่เหลือให้แม่ โพสพบ้างหรือไม่ ?