Page 58 - วารสารวัฒนธรรม ฉบับ ๒

56 วัฒนธ รม
ลงกับดินให้หุ่ นยืนได้ จากนั้นหยิบกระทงข้ าวของเครื่อง
บั ตรพลีมาล้อมหุ่ นแม่โพสพ แล้ วกล่าวอั ญเชิญแม่โพสพ
ให้กลับเรือน ไปอยู่ร่ มเย็นในลานข้าวดังนี้“แม่ศรี แม่โพสพ
แม่นพดารา แม่จันทรเทวีแม่ศรีสุดา เชิญมิ่งขวัญกลับมาไป
เข้าเกียรติแก้วและลานทอง แม่เข้ ามาเถิด หนีนกหนี หนูหนี
ปู หนีไฟ อยู ่ในรูปู ระแหง ให้ตะแคงเข้ามา เข้าบ้านให้หมด
หนีเถิดแม่มา อยู ่กับลูกกับเต้ า ไปเลี้ยงลูกหลานจนเฒ่าแก่”
แล้วกู ่ฮิ้วสามลา ถอนธง น�ำหุ่ นเก็บขึ้ นใส่กระบุงพร้ อม
กระบอกน�้ำคอนกลับบ้าน ทิ้งเครื่ องเซ่นไว้ให้นกกากิน พอ
ถึงลานนวดข้าว ก็น� ำหุ่นรวงข้าวและธงสามสีมาปักลงบน
พะข้าวหรือกองฟ่ อนข้าวขนาดใหญ่ที่จะเตรียมนวด เสียบ
กระบอกน�้ำลงระหว่ างฟ่อนข้าว พร้ อมยกมือไหว้อัญเชิญ
แม่ข้าวให้อยู ่ เย็นเป็นสุขเลี้ยงลูกหลานสืบไป ก็เป็นอันเสร็จสิ้น
พิธี ไปเปลาะหนึ่ง รอจนกระทั่งวั นศุกร์ ในสั ปดาห์ ถัดไป
ซึ่งพร้อมจะนวดข้าวแล้ว ก่อนนวดต้องท� ำขวัญลานเพื่อ
เป็นสิริมงคล ซึ่งพิ ธีการคล้ายกับรับขวัญข้ าวเข้าลาน น�ำธง
สามสีมาปักตามพะข้าวทุกกอง พร้อมปูผ้าที่ลานหน้าพะข้าว
วางเครื่องเซ่ น ผ้านุ่ง สร้อยแหวน แล้วกล่าวเชิญให้แม่โพสพ
มารับเครื่องสังเวย จากนั้นน�ำกระทงใส่เครื่องสังเวยอย่างละนิด
ละหน่อยไปวางตามพะข้ าวทุกกอง ประพรมน�้ำมนต์ ให้ทั่ว
รอจนธูปที่จุดดับ จึงกล่าวลาแม่โพสพ ขอเครื่องสังเวยให้ ลูก
หลานได้กินกัน ก็สิ้นพิธีท� ำขวัญ เริ่มลงเสาเกียด นวดข้าวได้
เสร็ จสิ้นการนวดก็ถึงขั้นตอนน�ำข้าวขึ้นยุ้ง โดยถือตาม
วั นที่ชาวบ้านพู ดกันว่า “วันศุ กร์เข้าลาน วันอั งคารเข้ายุ ้ง”
หลั งขนข้าวเข้ ายุ้งแล้ วจึงท� ำพิธี โดยใช้เครื่องสังเวยแบบ
เดี ยวกัน ผู้ท�ำพิธีโกยข้ าวในลานมาหนึ่งกระบุงหรื อใช้ทัพพี
ตักข้ าวใส่ขัน พร้อมกล่าวอัญเชิ ญแม่โพสพมารับเครื่องเซ่น
ว่า “ขอแม่โพสพจงดลบันดาลให้ข้าวมีมากมาย ตักตวงเท่าไร
ไม่ รู้จักหมด” แล้วน�ำกระบุงหรือขั นข้าว พร้ อมหุ่นมาเก็บใน
ยุ้ง แล้วปิดประตูยุ้งฉาง และเมื่อจะขายข้าว ชาวนาต้องท�ำ
พิธีเปิดยุ้งหรือตักยุ้ง ซึ่งจะท�ำราวเดือน ๗ เวลาตักจะใช้ทัพพี
ตั กข้าวใส่ขัน และกล่าวขออนุ ญาตขายข้าว ขอให้ตวงได้
มาก ๆ ว่า “ตักอย่ารู้ยก จกอย่ารู้พร่อง ให้เต็ มยุ้งเต็มฉาง”
น� ำขันข้าวไปวางที่แท่นบูชาพระ แล้วก็ถึงเวลาตักข้าวขาย
ได้เลย
พิธีสู่ขวัญข้ าวที่กล่าวมานี้ปัจจุบั นแทบจะเหลือให้เห็น
น้ อยเต็มทีเพราะการท�ำนาได้ เปลี่ยนแปลงจากการพึ่งพา
ธรรมชาติ อาศั ยน�้ำจากฟ้าในเดือน ๖ ฝนก็ตกพร�ำ ๆ พอ
เดือน ๑๐ น�้ ำเหนือหลาก ข้าวเริ่มตั้งท้อง พอเดือนอ้ายเดือน
ยี่น�้ำรี่ ไหลลง จึงเก็บเกี่ยว เอาเข้าลานนวดข้าว จนข้าวขึ้ นยุ้ง
< ในอดี ต ทุกขั้นตอนของการท� ำนา
ตั้งแต่ไถนาไปจนถึงเก็บเกี่ยว
และขนข้ าวขึ้นยุ้ง ล้วนต้ องก�ำกับ
อยู่ด้วยพิธีกรรม
> เสาไม้ประดับธงหลากสี
และชะลอมผุขาด กลางท้ องนา
ในจังหวัดฉะเชิงเทรา
บ่งบอกให้รู้ ว่าเจ้าของยังคงไม่ลืม
อัญเชิญแม่โพสพมารับขวัญ
ยามข้าวตั้งท้อง
(ภาพ : ศรัณย์ ทองปาน)