นิตยสารวัฒนธรรม ฉบับ ๓ ปีพ.ศ.๒๕๕๗ - page 42

42
เจิ ง มีการพัฒนามาอย่างต่ อเนื่อง ดังปรากฏ
ร่องรอยของ เจิง เป็นชั้นเชิ งในการใช้หอกโบราณของล้านนา
มีชื่อ “แม่ ท่า” ที่มักจะปรากฏในคัมภี ร์ใบลานซึ่งจารด้วย
อักษรล้านนา เรื่องมหาเวสสันดรชาดก ซึ่ งส่วนใหญ่จะมีอยู่
ในกัณฑ์ มหาราช กัณฑ์ที่ ๑๑ ฉบับ (ส�ำนวน) ต่ างๆ เช่น
ฉบับ “ภู่ชมดวง” กัณฑ์มหาราช ตอนที่ พระยาสัญชัย
สั่ งเสนาให้เตรียมทหารกองเกี ยรติยศ ไปรั บพระเวสสันดร
ที่ไปบวชเป็ นฤๅษี ณ เขาวงกต มีความตอนหนึ่งกล่ าวถึง
ท่าร�ำอาวุ ธของล้านนาว่ า พ่อครูมานพ ยาระณะ (พ่อครูพัน)
ศิลปินแห่งชาติการแสดงพื้ นบ้าน-ช่างฟ้อน
ชื่อแม่ท่าดังกล่าวท�ำให้เราได้ทราบถึงความหลากหลาย
ของกระบวนยุ ทธ์ที่ ปรากฏ แต่เป็นที่น่ าเสียดายว่าการใช้
หอกได้ หมดความนิยมไป แต่อย่ างไรก็ตามยังมีผู้สืบทอด
ไว้บ้าง เช่น พ่อครูมานพ ยาระณะ (พ่อครูพัน) ศิลปินแห่งชาติ
ท่านได้ถ่ายทอดให้แก่ศิ ษย์ในรูปแบบของการฟ้อนเป็นหลัก
การฟ้อนหอกของพ่อครูมานพ มี ทั้งการใช้หอกเล่มเดียวและ
หอกคู่ซึ่งมีท่าฟ้อนคือ สางหลวง ปรมะ หลดศอกข้ามหอก
คีมไฮ ช้างงาหลั่ง สนส้น สนปลาย หมอกมุงเมือง เป็นต้น
การเรียนฟ้อนเจิง ต้องฝึกฝนทักษะการต่อสู้ป้องกันตัว
และทักษะการฟ้อนควบคู่ กันไปด้วย จะเรี ยนอย่างใดอย่างหนึ่ง
ไม่ได้ เพราะว่า “เจิง” ที่น�ำมาใช้ในการต่อสู้ กับ “เจิง” ที่ใช้
ฟ้อนจะต้องเป็นการสอดประสานที่ลงตัวของความแข็งและ
ความอ่อน
ก่อนที่ จะเรียนต้องท� ำพิ ธีตั้งขั นครูเสี ยก่ อนโดย
ผู ้ที่ จะเรี ยนต้องหาวั นอุ ดมฤกษ์ ไปขอเรี ยนกั บครู ที่ มี
ความสามารถ โดยต้องมี การขึ้นขันครู หรือเครื่องคารวะ
ซึ่งแต่ ละครู จะมี เครื่องประกอบในขันครู แตกต่างกันไป
แต่โดยมากจะประกอบไปด้ วยสิ่งต่างๆ ดังนี้ คือ กรวย
ดอกไม้ธูปเทียน หมาก พลู ข้าวเปลือก ข้าวสาร สุรา ผ้าขาว
ผ้าแดง กล้วย อ้อย มะพร้าว และค่าครูตามก� ำหนด เมื่อตั้ง
ขันครูแล้วจึงเริ่ มเรียนได้ เมื่อเรี ยนส�ำเร็จแล้ว ครูจะอนุญาต
ให้น�ำวิชาไปใช้ได้ เรี ยกว่า “ปลดขันตั้ง” โดยท�ำพิธียกขันตั้ง
คื อพานเครื่องสักการะลงจากหิ้ งผี ครู แล้ วแจกธูปเทียน
ดอกไม้จากในพานให้แก่ศิษย์ เป็นอันว่าเสร็จพิธี
“...คนฝู งช่างเชิ งลา เชิ งหอกอันนึ่ ง
ชื่อว่ าแม่มอมเกี้ยวเกล้า วิ่งไปแทงเป็นเชิงชาย
วิ่งเข้าไปแทงสามสุ้ม พลิกหลังหงายเชิงชายลายถี่
ถอยหาที่จั กแทง อันนึ่งชื่อนางหยื้อเหยี่ยมป่อง
ผ่ อเล็งหาที่ จั กแทง พลิกมาเร็ วแรงยื นบ่ตั้ ง
บ่เฟือนฟั่งกวนลาย ตามเชิงชายอันฉลาด แม่นึ่ง
ชื่อชะดาองอาจรุมแสน เป็นเชิงแมวแมนลายถี่
อันนึ่งช้องนางหยุ้งขะแจข�ำ...”
ฉบั บ “ไผ่แจ้เรียวแดง” ได้พรรณนาชื่อท่าร� ำหรือ
แม่ ท่าไว้ดังนี้
“…เชิงอันนึ่งชื่อว่า เปนโคมคลองหมากเต้า
นางเหยี้ยมปล่องลงแทง พอฟ้อนเฟื่องสว่างสงวน
ชาวแม่มาดสมแสน ช้องนางควี่ขะแจข� ำ ขุนใหม่
หม้าเช็กคาย ขุนใหม่ หม้าด่วนเสด็จ ท่านหื้อ
รางวัลเมียนาง ศักดิ์ใหม่หม้าปรากฏ แม่มอม
เกี้ยวปราสาทโรงทอง สามสุมเส้าคระชินชิ ดช่อง
แม่ปราบฟองแรงรีบร้อน เกล้ากลางพลสักสวาด
ตาแหลวแมนเชิงถี่ พวกพลจ�ำช้างม้า ขุ นแสน
สายเชื้อฟ้า อาสาการพระบรพิตรเข้มข้น กินเมื อง
ขวางเขี่ยงฟ้า เมื่อนั้นแลนา…”