Page 50 - วารสารวัฒนธรรม กรกฎาคม - กันยายน ๒๕๕๖

48
งานบุ ญเทศน์มหาชาตินับเป็นงานบุญที่สำ �คัญ
และยิ่งใหญ่ ของพุทธศาสนิกชนทั่วทุ กภาคของประเทศไทย
ในพื้นที่ภาคใต้ ภาคกลาง ภาคตะวันออกและภาคตะวันตก
งานบุญเทศน์มหาชาติ จะจัดให้มีขึ้นเมื่อย่างเข้าสู่เดือน ๑๑
ต่ อเนื่องจนถึงเดื อน ๑๒ หลังฤดูการถวายกฐิน ส่วนในพื้นที่
ภาคเหนื อจะมีการจัดขึ้นในช่วงเดือนยี่ของชาวเหนือ ขณะที่
ภาคอีสานจะมีการจัดขึ้นในช่วงเดือน ๔ โดยคติความเชื่อ
ในเรื่ องของการทำ�บุ ญเทศน์ มหาชาติ นี้ก็ คื อ ผู้ใดก็ ตาม
หากได้ ฟังเทศน์มหาชาติแล้วจะได้บุญใหญ่ กุศลแรง ถือเป็น
ผู้ ที่เกิดทันพระศาสนา และยิ่ งถ้าได้ฟั งเทศน์มหาชาติจบ
๑๓ กัณฑ์ อันประกอบด้วย กัณฑ์ทศพร กั ณฑ์หิมพานต์
กั ณฑ์ทานกัณฑ์ กัณฑ์วนปเวสน์ กัณฑ์ชูชก กัณฑ์จุลพน
กั ณฑ์ มหาพน กั ณฑ์กุ มาร กัณฑ์ มั ทรี กัณฑ์ สั กบรรพ
กั ณฑ์ มหาราช กั ณฑ์ ฉกษั ตริ ย์ กั ณฑ์ นครกั ณฑ์ แล้ ว
กุ ศลผลบุ ญนั้ นจะนำ �ส่ งให้ ไปเกิ ดในร่ มพระธรรมยุ ค
พระศรีอริยเมตไตรย จะได้ไปเกิดในทิพยวิมาน จะไม่ไปเกิ ด
ในภพแห่งความทุกข์ จะเป็นผู้มีความสุข มีลาภยศไมตรีและ
สำ�เร็จในมรรคผลปรินิพพาน๑ ด้วยเหตุนี้เองงานบุญประเพณี
บุญเทศน์มหาชาติ จึงเป็นเครื่องสะท้ อนให้เห็นถึงวิ ถีชีวิ ต
และคติความเชื่อของผู้ คนในสังคมไทยที่ยังคงแนบแน่นอยู่ กับ
พุ ทธศาสนามาอย่างต่อเนื่องยาวนาน
นอกเหนือไปจากนี้แล้ว คติความเชื่อและความสำ�คัญ
ของประเพณีเทศน์มหาชาติ ยั งปรากฏในวัฒนธรรมหลวง
โดยสะท้อนผ่านวรรณกรรมเรื่อง ‘มหาชาติคำ�หลวง’ ฉบับ
ภาษาไทย ซึ่งสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ได้ ทรงโปรดฯ ให้
มีการประชุมสงฆ์ นักปราชญ์ราชบั ณฑิตเพื่อทำ �การแปลและ
แต่ งขึ้น เมื่อ พ.ศ.๒๐๒๕ ทั้ งยังปรากฏในวรรณกรรม
อีกหลายสำ�นวน หลายยุ คสมัยสืบต่อมา เฉพาะส่วนที่เป็น
ฉบั บหลวงก็มีจำ�นวนมากหลากหลายลักษณะการประพั นธ์
นอกจากนี้ ยั งปรากฏเป็นพระราชพิ ธี หลวงมาตั้ งแต่
สมัยสุโขทัย สืบเนื่องจนถึงรัตนโกสินทร์ ๒ ต่อมาในแผ่นดิน
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้ าจุ ฬาโลก ได้มีการฟื้ นฟู
ประเพณีการเทศน์ มหาชาติขึ้นมาครั้ งใหญ่ และในช่วงต้น
กรุ งรัตนโกสิ นทร์นี้เองที่ ได้ มีการแต่งพระเวสสันดรชาดก
เป็ น ‘ร่ายยาว’ สำ�หรั บให้พระเทศน์เป็ นทำ�นอง ตั้ งเป็น
เทศกาลเฉพาะ เรียกประเพณีเทศน์มหาชาติ นิยมทำ�ใน
วั ดทั่วไปหลังออกพรรษาช่วงเดื อน ๑๒ ถึ งเดือน ๔ ๓
ประเพณีเทศน์มหาชาติอันเป็ นวัฒนธรรมหลวงได้ ส่งผ่าน
ไปยังวัฒนธรรมราษฎร์ ดังปรากฏในภาคเหนือที่มี มหาชาติ
ภาคพายัพซึ่งเขียนเป็นภาษาล้านนา หลายฉบับหลายสำ�นวน
ภาคอีสานมี มหาชาติคำ�เฉี ยง ส่วนทางภาคใต้ มีมหาชาติ
ชาดกฉบับวัดมัชฌิมาวาสสงขลา เป็นต้น และยังมีมหาชาติ
สำ�นวนต่างๆ อีกมากมายที่แต่งกันเองโดยอิสระกระจายอยู่ ตาม
หัวเมืองต่างๆ ๒
อย่างไรก็ ตาม ในแง่ของรายละเอียดและรูปแบบ
จะพบว่างานบุญประเพณีเทศน์มหาชาติในแต่ ละภูมิภาคนั้ น
ล้วนแล้วแต่มีแบบแผนทางพิ ธีกรรมที่มีลักษณะเฉพาะตั ว
แตกต่างกั นออกไป ส่งผลให้เกิดเป็นงานบุ ญประเพณีที่มี
รูปแบบและรายละเอียดของการจัดงานที่มีความหลากหลาย
จนกระทั่งกลายเป็นอัตลั กษณ์เฉพาะถิ่นไปในที่สุด
ในภาคเหนือประเพณี เทศน์มหาชาติเรียกกันว่า
‘ประเพณี การตั้งธรรม’ โดยจะมีการจัดขึ้ นในช่วงเดือนยี่
ของทุกปี หรือที่รู้ จักกั นดีในชื่อว่ า ‘เทศกาลยี่เป็ง’ สำ�หรั บ
ชาวเหนือแล้วงานบุญดั งกล่าวนี้ถือเป็นจารี ตที่ต้ องปฏิบัติ
มิให้ขาด เมื่ อใกล้ถึ งวั นงานซุ้มประตูวั ดแต่ ละแห่ งจะถูก
ตกแต่ งประดับประดาอย่ างสวยงาม เรี ยกว่า ‘ประตูป่า’
เปรียบให้ เป็นเหมือนดั่ งประตูเข้าสู่เขาวงกต ซึ่ งมีพราน
เจตบุตรคอยเฝ้ามิให้ผู้ใดกล้ำ�กลายไปรบกวนพระเวสสั นดร
ขณะบำ�เพ็ญเพียรภาวนา นอกจากนี้ภายในบริเวณวัดยั งมี
การประดั บประดาด้ วยซุ้มโคมกระดาษที่ ตั ดแต่ งเป็นช่ อ
อย่างสวยงามชวนมอง
๑พระธรรมโมลี, ดร. (มิถุนายน ๒๕๕๖). สัมภาษณ์. วั ดศาลาลอย พระอารามหลวง จังหวัดสุรินทร์.
๒ ปราณี วงศ์เทศ. (๒๕๓๗).อิทธิพลของประเพณีหลวงที่มี ต่อประเพณีราษฎร์ ใน สารานุกรมไทยสำ �หรับเยาวชนฯ เล่มที่ ๑๘.
กรุงเทพฯ : โครงการสารานุกรมสำ�หรับเยาวชน โดยพระราชประสงค์ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หั วฯ
๓ ปิยวรรณ์ สุธารัตน์ . อ้างถึงโดย
บุญตา เขียนทองกุล. (๒๕๓๙). วิเคราะห์งานดุริยางคศิลป์ที่ใช้ประกอบการเทศน์มหาชาติ. ปริญญาศิลปศาสตร์
มหาบัณฑิต สาขาวัฒนธรรมศึกษา. มหาวิทยาลัยมหิดล