Page 41 - วารสารวัฒนธรรม กรกฎาคม - กันยายน ๒๕๕๖

39
กรกฎาคม-กันยายน ๒๕๕๖
กว่าจะเป็นหมากรุกไทย
“หมากรุ กไทย” เป็นเกมกระดานสี่เหลี่ยม มี
“๖๔ ช่อง” หรือที่เรียกว่า “๖๔ ตา” ประกอบด้วยผู้ เล่น
สองฝ่าย ซึ่ งจะคอยวางแผนหลอกล่อด้วยกลยุทธ์การเดินหมาก
ที่แตกต่างกันไป เพื่ อกันไม่ให้อีกฝ่ายเดิ นได้ โดยใช้หมาก
ฝ่ายละ ๑๖ ตั ว เป็นหมากที่มีลักษณะ หน้าที่ และความสำ�คัญ
แตกต่างกันไป ซึ่งผู้เล่นก็จะต้องเดิ นหมาก รุกไล่เก็บกินหมาก
ฝ่ายตรงข้ามจนกระทั่งมีชัยหรื อว่ามีใครพ่ายแพ้ไปในที่สุ ด
แต่ก็ใช่ว่าจะแข่ งขันกันแบบเอาเป็นเอาตาย เพราะนอกจาก
แพ้หรือชนะแล้วยังมีเสมอกันได้อีก
แรกเริ่มหมากรุ กอินเดี ยหรือที่ เรียกว่า “จตุรงค์”
(หมายถึงองค์ ๔) ถือเป็นแบบอย่ างของหมากรุกไทย
โดยจตุรงค์จะใช้ผู้เล่ น ๔ คน มีรูปแบบการเล่นเกมคล้ายกับ
หมากรุกฝรั่ง กระทั่งปรับเปลี่ ยนมาจนเป็นการเล่นสำ�หรับ
๒ คน แต่เดิมนั้นเป็นเกมการเล่นของพระราชา ซึ่ งเป็น
ที่นิยมในสมัยรัตนโกสินทร์ มีการเล่นแพร่หลายในชนชั้นสูง
คหบดี ไปจนถึงชาวบ้ านทั่วไป ทั้งยังมีบันทึกของชาวต่างชาติ
ที่ได้ กล่าวถึงการเล่ นหมากรุก (บันทึกของนายฟรังซัวส์ อังรี
ตุรแปง ผู้เขี ยนบันทึ กชาวฝรั่ งเศส ซึ่ งเข้ามาเมื องไทย
สมั ยพระนารายณ์แห่ งกรุงศรี อยุ ธยา) แสดงให้ เห็นว่ า
หมากรุกได้เป็นที่นิยมในหมู่คนไทยมาช้านาน
ประวั ติการเล่ นหมากรุกไทยนั้นอย่างน้ อยก็เริ่ม
ตั้งแต่สมัยสุ โขทัย โดยมีการเล่นกันในหมู่คณะของชนชั้นสูง
และพระสงฆ์ เช่น ระหว่างคณะสงฆ์ไทย ลังกา และพม่า แต่
ไม่แพร่ หลายในหมู่ประชาชนทั่ วไป เพราะเป็ นการเกมการเล่น
ที่ชาวบ้านเพิ่ งจะรู้จัก อีกทั้งยั งไม่คุ้ นเคยกับวิธีการเล่นนัก
พอมาถึงในสมัยอยุธยาตอนต้นก็มีการเล่นมากขึ้ น ต่อมาในสมัย
ของสมเด็จพระพุทธยอดฟ้ าจุฬาโลกมหาราช ช่วงอยุ ธยา
ตอนปลาย พระองค์ทรงโปรดการเล่ นหมากรุกเป็นอย่างมาก
ตั้ งแต่เมื่อครั้งดำ�รงตำ�แหน่งเจ้าพระยาจักรีรักษาเมืองพิษณุโลก
นอกจากนั้นก็ยังเห็นได้จากวรรณคดีเรื่อง “ขุนช้างขุนแผน”
วรรณคดีที่สะท้อนชีวิ ตผู้คนในช่วงต้นรัตนโกสินทร์ก็กล่าวถึง
การเล่นหมากรุ กในบทประพันธ์ด้ วย ซึ่ งแสดงให้เห็ นถึง
ความนิยมของหมากรุกที่มีมากขึ้นเรื่อยๆ ตามลำ�ดับ
หมากรุกไทยในตำ�นาน