Page 8 - วารสารวัฒนธรรม เมษายน - มิถุนายน ๒๕๕๖

6
องค์ประกอบ ๓ ส่วนสำ�คัญ
ขับร้องลำ �นำ�เพลงร้องพื้นบ้าน
สารั ตถะในเพลงร้ องพื้ นบ้านประกอบด้ วย
ส่วนสำ�คัญ ๓ ส่วน คือ “ดนตรี คำ�ร้อง และ การสื่อสาร
เนื้อหา” โดยส่วนแรกคือ “ดนตรี” ซึ่งเพลงร้องพื้นบ้าน
จะมีรูปแบบของลีลาทำ�นอง และจังหวะเรียบง่าย กระชับ
ทำ�นองและจังหวะไม่ซับซ้อน สั้น จดจำ �ง่าย โดยการร้อง
เปล่งเสี ยงและออกคำ�ของลู กคู่ ในลั กษณะการร้องรั บ
ร้องกระทุ้ง ร้องทวนคำ�ต่างๆ นั้นก็มีความสำ�คัญต่อการ
สร้างสี สั นให้ แก่เพลงร้ องพื้ นบ้ าน ซึ่งความเป็ นดนตรี
ในเพลงร้องพื้นบ้านนั้น นอกจากทำ�นองเพลงแล้ ว ก็ยังมี
การทำ�จั งหวะด้วยการตบมือ การนำ�เครื่องดนตรี ประเภท
เครื่องประกอบจังหวะมาตี ให้จังหวะ เช่น ฉิ่ง ฉาบเล็ก กรับ
โหม่ง ทับ ตะโพน กลองยาว ฯลฯ ซึ่งเพลงร้องพื้นบ้าน
บางประเภทก็ยังมีการนำ�เอาเครื่ องดนตรีประเภทดำ�เนิน
ทำ�นองเข้าไปบรรเลงรับ เพื่อให้เข้ ากับเพลงร้องอีกด้วย
ส่ วนที่สองคือ “คำ�ร้อง” ในเพลงร้ องพื้นบ้าน
จะใช้คำ �เรียบง่าย ไม่ เคร่งครัดสัมผัสนัก สื่อความง่าย ตรงไป
ตรงมา และมีเนื้อหาที่เป็นการพรรณนาจึงใช้ศัพท์พื้นๆ ที่ใช้
ในชีวิตประจำ�วั น เช่น คันไถ เคี ยว หมาก พลู เรือ พาย โอ่ง
กะละมัง ถัง หรือ ชาม เป็นต้น เพื่อใช้สัญลักษณ์แทนคำ�
ที่ต้องการเปรียบเที ยบหรือเปรียบเปรยให้คิดตาม โดยจะมี
คำ�คล้องจอง สัมผัสคำ � ลำ�ดับตามจังหวะคำ� จนเกิดคำ�ว่า
“เพลงร้ องพื้นบ้ าน” เป็ นเพลงของชาวบ้าน
ที่ สร้างสรรค์ ขึ้นจากภูมิปัญญาเพื่ อการท�ำกิจกรรมต่างๆ
ในสังคมเฉพาะถิ่ น หรือเฉพาะกลุ ่มสั งคมที่มีวัฒนธรรม
ร่วมกันเป็นสมบัติ กลางของทุกคน โดยเพลงร้องพื้นบ้านนั้น
มีขั้นตอนการด�ำเนิ นตามวิธีที่ใช้ หรื อปฏิบัติ ต่อๆ กันมา
ความหมายในเนื้อเพลงบ่งบอกความเป็นตัวตนของเจ้าของ
วั ฒนธรรมโดยแท้ รวมไปถึ งความคิดและภูมิปั ญญาของ
ชาวบ้านที่ท�ำหน้าที่ปรุงแต่งสาระให้เกิดขึ้นท่ามกลางสรรพสิ่ง
รอบตั ว ซึ่งการร้ องเพลงพื้นบ้านของนักเพลงผู้เป็นพ่อเพลง
แม่เพลง หรือบุคคลในวงวัฒนธรรม ได้สะท้อนความคิดออกมา
จากอาชี พการเกษตร ด้วยการใช้เพลงเพื่อร้องโต้ตอบ หรือ
เกี้ยวพาราสี ระหว่างคู่นักเพลง ท�ำให้กลุ่มชาวบ้านได้มีโอกาส
สังสรรค์ร่วมกัน ยั งให้ทุกชีวิตมีสุข สนุกสนาน เพลิดเพลิน
ผ่อนคลายอารมณ์ ผ่อนคลายความตึงเครียดจากการท�ำงาน
และก่อให้เกิดความรื่นเริ งบันเทิงใจอีกด้วย
กิจกรรมทางสังคมเป็นศูนย์รวมความสัมพันธ์ของ
วิ ถีชี วิตชุมชน ซึ่งความสามั คคีก็เกิดขึ้ นจากการประกอบ
อาชีพ โดยเฉพาะการท�ำนาอันเป็นอาชีพหลักของสั งคม
ภาคการเกษตร รวมถึ งมีการท�ำบุ ญตามศรัทธาความเชื่อ
การเข้ าร่วมประเพณี และการร่วมงานเทศกาลที่ปรากฏ
ในปฏิ ทินของชุ มชน มีการร้ องและเล่นเพลงในยามว่าง
หรือเล่ นขณะท�ำงาน ดั งนั้นเพลงร้องพื้นบ้านจึงมีบทบาท
ด้านความบั นเทิงเริ งใจ และมี ความส�ำคัญต่ อการเชื่อม
ต่ อชีวิตชุ มชนอย่างมีความหมาย อีกทั้ งเพลงร้องพื้นบ้าน
ในอดีตก็ ถือเป็นเครื่องมือบอกเล่ าเรื่องราวต่างๆ สะท้ อน
ประวั ติศาสตร์ชุมชน ผ่านการบอกเล่าด้วยค�ำเพลง ถ่ายทอด
ความรู้สึกนึกคิด สะท้ อนภาพลักษณ์ทางสั งคมแต่ละช่วงสมั ย
ต่ อเนื่องมาอย่างยาวนาน
โดยลั กษณะเพลงร้ องพื้ นบ้ านนั้นมี จุดเด่ น
ที่ ความเรียบง่าย มี การสื่อสารเนื้อหาสาระเกี่ ยวข้ องกับ
วิ ถี ชีวิ ตอย่างตรงไปตรงมา ใช้ ส�ำนวนถ้ อยค�ำด้วยภาษา
ชาวบ้ าน บางถ้อยที่ร้ อยกรองค� ำอาจได้รับการตี ความ
มาจากความคิ ดของคนนอกวั ฒนธรรมว่าหยาบ หรือ
กล่ าวถึงเรื่องเพศว่าเป็นเรื่ องไม่สุ ภาพ ความเป็นจริงแล้ว
ความสำ�คัญแต่นานมาของเพลงร้องพื้นบ้ าน การแสดงออกของค� ำเพลงได ้ บอกเล ่ าปรั ชญาชี วิ ต
ความคิด ความเชื่อ ค่านิยม เช่ น เมื่อกล่ าวถึงเรื่องเพศ
ส�ำหรับสั งคมชุ มชนในอดีตแล้ว ชาวบ้ านถือว่าเป็นเรื่ อง
ธรรมดา ภูมิปัญญาของการคิดค� ำเปรียบเทียบ เปรียบเปรย
จะใช้สัญลักษณ์แทนการกล่าวค�ำตรงออกมาอย่างปฏิภาณกวี
ซึ่งเป็นการลั บสมองลองเชาวน์ของบุคคลที่ท�ำบทบาทเป็น
พ่อเพลง แม่ เพลง และถือได้ว่าเป็นผู้ช�ำนาญการใช้ ศิลปะ
ด้านเพลงดนตรี จนเรียกขานได้ว่าเป็ นศิลปินเพลงหรื อ
นักเพลงของวัฒนธรรมพื้นบ้านไปเลยทีเดียว