Page 64 - นิตยสารวัฒนธรรม ปีที่ ๕๒ ฉบับที่ ๑ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๖

๖๒
การโพนชางของชาวกูยอาเจี ยงมีขั้ นตอนสําคัญ
หลายประการ นับตั้ งแตการรวมกลุ มช างต อหมอควาญ
พิธีกรรมเซนไหวผีปะกํา พิธีกรรมปะชิหรือบวชหมอชางคนใหม
พิธีกรรมเบิ กไพร พิธีกรรมกอกองไฟศักดิ์สิทธิ์และธรรมเนี ยม
ปฏิบัติในที่พักแรม (จันรม) การตามรอยโขลงชางปา (โบต) การเขา
คลองชางปา พิธีกรรมปดรั งควาญ ตลอดจนพิธีกรรมลาเจ าปา
เจาดงกลั บบาน
๒. ความรูดานพิธีกรรมเกี่ยวกับชาง ชาวกูยอาเจียง
กับพิธีกรรมเกี่ยวกับชางเปนสองสิ่งที่แยกกันไม ออก พิธีกรรม
โบราณที่ยังคงสืบทอดกันมาจนถึ งปจจุบัน ไดแก พิธีแซนปะกํา
(เซนไหวผีปะกํา) พิธีสูขวัญชาง พิธีปดรังควาญชาง พิธีปะสะชาง
พิธีตัดงาชาง พิธีตั้งชื่อชาง และพิธีแซนจรง (เซ นไหวจรง)
๓. ความรูดานการฝกและบังคับชาง นับตั้งแตการฝก
ใหรูขอ (เกาะออนดิงขอ) อั นเปนวิธีการฝกช างแบบโบราณ
การฝ กใหยกขาแลวขึ้นขี่คอ เพื่อใหชางคุนเคยมิใหสะบัดควาญ
ตกจากคอชาง และเพื่อมิใหชางเกิดอาการ “กระตุ กเบ็ด” คือ
การสะบัดควาญลอยขึ้นไปกลางอากาศแล วเอางวงแทงสวน
การฝกเดิน เพื่ อมิใหชางตื่นวิ่งเมื่อเผชิญกับฝูงคนจํานวนมาก
หรือตระหนกจากสัตวบางประเภท เชน มาและหมา หรือตื่น
จากเสียงที่ดังสะเทือนเลือนลั่น เช นเสียงพลุและตะไล ตลอดจน
การฝกชางเพื่ อใชงานในครัวเรือน เชน ขนขาวสาร ลากไม ลากปอ
หรือฝกใหแสดง เชน ยกสองขาหนา (ยกล อ) ยกสองขาหลัง
เก็บสิ่งของเล็กๆ เชน เงิ นเหรียญหรือกลักไมขีด เปนตน
๔. ความรูดานการรั กษาโรคชางด วยพื ชพันธุ
ไม พื้ นบ านและมนต คาถา โดยมากแลวเป นความรูหรือ
ตํารับยาที่ถายทอดกั นในสายตระกูลที่ไดสั่งสมประสบการณ
กันมาอยางยาวนาน เชน ตํารับยารักษาบาดแผล ตํ ารับยา
รักษาโรคทองผูก อันเปนโรคที่ คนเลี้ยงชางหวาดกลัวกันหนักหนา
หากรักษาไมดี ชางอาจตายไดภายใน ๒-๓ วัน
ชาวกูยอาเจียงยังถือวาในตัวชางทุกเชือกมีผีปะกํ า
ประจําอยู ทําหนาที่ปกปองดูแลชางเชือกนั้น ดังนั้น การทําราย
ชางอยางไรเมตตา การปล อยปละละเลยไมเอาใจใสดูแลชาง
ในที่ สุดแลวผีปะกํ าจะลงโทษเจาของช างหรือคนในครอบครัว
ดวยการบันดาลใหประสบเคราะหกรรม หรือแมแตตัวชางเอง
ผีปะกํ าก็อาจบั นดาลใหเกิ ดการเจ็ บป วยคลุ มคลั่ ง เรียก
เหตุการณ สะเทือนขวัญในทวงทํานองนี้ วา “ผิดปะกํา” หรือ
“ผิดผีปะกํา”
ชาวกูยอาเจียงจังหวั ดสุรินทรเปนที่เลื่องลือด าน
ความรอบรูและความชํานาญเกี่ยวกับชางมานมนาน เป นมรดก
ภู มิป ญญาทางวั ฒนธรรมที่สืบทอดต อเนื่องกันมาแต ครั้ง
โบราณสมัย ประกอบด วยดานตางๆ ดังนี้
๑. ความรูดานการจับชางปาดวยวิ ธีการโพน (การจับ
ชางปาโดยใชชางตอออกไปไลจั บชางปาทีละตัว) การโพนชาง
ของชาวกูยอาเจี ยง มิใช งานธรรมดาสามัญที่ ชายชาวกู ย
อาเจียงคนหนึ่ งจําต องเดินทางแรมไกลจากบ านไปเสี่ ยงภัย
ในปาดงพงไพรเทานั้น หากแตเป นเรื่ องราวของการปวารณาตัว
เขาสูจารีตแหงการเคารพนับถื อวิญญาณหรื อผี หรืออํ านาจ
เหนือธรรมชาติ อันหอมลอมดวยพิธีกรรมอันหลากหลายและ
ขอปฏิบัติจํ านวนมาก โดยมีจุดมุงหมายสําคัญ ๒ ประการคือ
เพื่อความปลอดพนจากภัยอันตรายทั้งหลายทั้งปวง และเพื่อ
ใหการจับชางปาประสบผลดังปรารถนา
ดวยเหตุ นี้ ขบวนจับชางปาของชาวกูยอาเจียงจึง
สรางแบบแผนการประพฤติปฏิบั ติ ที่จํ าเพาะเจาะจง และ
กฎเกณฑขอปฏิ บัติอั นเครงครั ด ไมเพียงแต ผูที่ไปจับชางป า
เทานั้ น หากยังรวมถึงภรรยาที่อยูทางบ านดวย เพราะเหตุวา
สามีและภรรยานับเปนหนึ่ ง (หมายความวาเปนคนเดียวกัน)
ในขณะที่ สามีต องปฏิบั ติตามวินัยอั นเครงครั ด ฝายภรรยา
ผูอยูเรื อนก็มี ขอหามและขอพึงปฏิบัติหลายประการ เปนตนว า
หามประดับประดารางกายดวยเครื่ องประทินโฉม หามนั่งบน
ธรณีประตู หามตอนรับแขกหรือคนแปลกหนาบนเรือน เปนตน