Page 43 - วารสารวัฒนธรรม ฉบับ ๑

เมษายน-มิ ถุนายน ๒๕๕๕ 41
อี กตอนหนึ่งของเรื่อง ศรีธนญชัย
เมื่ อพระเจ้าแผ่นดินท้าให้ศรี ธนญชัย
หลอกพระองค์ลงสระให้ได้
แต่ ศรีธนญชัยต่อรองว่ายากเกินไป
หลอกให้ พระองค์ขึ้นจากน�้าง่ายกว่า
ชาวต่ างชาติที ่เข้ามาท้าพนั น (เช่น ชนไก่ ชนหัวล้ าน ด�าน�้ า
วาดรูปสัตว์ฯลฯ)
บั ้นปลายชีวิตของศรีธนญชัยมีเรื่องเล่าต่างกันออกไป หลาย
ส�านวนเล่าไว้แค่ช่วงเป็นตลกหลวง (บ้างว่าต่อมาบวชพระก็มี) แต่
ที ่มักนิยมกล่าวถึ งคือการเสียรู้แก่เณร (มี ที่เชื่อกันว่าเป็นน้องชาย
กลั บชาติมาเกิดเพื่อแก้แค้น) เมื ่อครั้งร้องขอเณรที่พายเรือผ่านมา
ว่ า “พ่อเณรเอ็นดูข้ านี้ข้ามเรื อสักทีเอ็นดูโยมนี้เถิดนา” เณรจึง
จอดเรือแล้วเดินข้ ามเรือไปมา จนศรีธนญชัยต้องออกปากใหม่ว่า
ขอให้ เอาเรือมารับ เมื่อเณรถามว่าจะขึ้นที ่ไหน ศรีธนญชัยบอก
ว่ า “ตามใจ ที่ไหนก็จอดเถิดหนา” เณรจึงเที ยบเรือตรงกอไผ่ ที่มี
หนามหนา ศรี ธนญชัยเสียรู้เณรต้องใช้เวลาบุกฝ่ากอไผ่อยู ่เกือบ
ครึ ่งวัน จากนั้นศรีธนญชัยก็ เริ่มตรอมใจ “ด้วยไม่เคยแพ้แก่ ใคร
เลยนา ให้ ละอายหน้าตา ใจมาทุกข์ตรอม” ในที ่สุดจึงเกิดล้มป่วย
จนสิ้ นชีวิตลง
ตัวละครที่มีบุคลิกลักษณะคล้ายคลึงกับศรีธนญชัย มีอยู่ ใน
เรื ่องเล่าของหลายประเทศในแถบเอเชี ยตะวันออกเฉี ยงใต้
กัมพู ชามีธนัญชัย ลาวมีเชียงเมี่ยง พม่ามีงะแล็ดโต่งะโหญ่และ
สะก๊ าต่ าวซ้า (กล่ าวถึ งเด็กวัดเจ้าปัญญาสามคน คนที่คล้ าย
ศรี ธนญชัยคือสะก๊าต่าวซ้า) อินโดนีเซีย มาเลเซีย และสิงคโปร์ มี
เรื่ องเล่าถึงอาบูนาวัส และฟิลิปปินส์มีฮวน ปูซอง เป็นต้น
ศรีธนญชัยและเรื่องราวของผู้ มีปัญญาที ่เล่าขานกั นอยู่ใน
อุษาคเนย์ แสดงให้เห็นความนิยมบุคคลที่มี ปัญญาเฉี ยบแหลม
แม้บางครั้งจะมีลักษณะฉลาดแกมโกงอยู ่บ้าง แต่ กลับเป็ นที่
ชื่นชอบทุ กคราวครั ้งที่เอาตัวรอดได้จากการชิงไหวชิงพริบเมื่อ
ถูกกลั่นแกล้ง หรือเผชิ ญสถานการณ์ไม่คาดฝั น
หากมองโดยผิวเผิน เรื่อง ศรี ธนญชัยก็คือเรื่องเล่าประเภท
ตลกขบขัน เป็ นเรื่องของบุคคลที่ใช้ ปัญญาเอาตัวรอดเมื่อต้องพบ
เจอสถานการณ์วิกฤต แต่ก็มีนักวิชาการหลายท่านวิเคราะห์นิทาน
พื้นบ้าน ศรี ธนญชัยไว้ว่ าเป็นตั วอย่างของเรื่องที ่มีทั้งความเป็น
สากลและลักษณะเฉพาะในสังคมเอเชียอาคเนย์ลักษณะความ
เจ้าปัญญาเกิดขึ้นจากการที่ไม่สามารถทนอยู่ในความควบคุมด้วย
กลไกของสังคมตลอดเวลา จึงต้ องหาทางออกหรือตอบโต้ อย่างที่
ตนเองยังอยู่รอดปลอดภัยได้
กล่าวคือในสังคมที่มี เจ้าแผ่นดิน ขุนนาง และนั กบวชนั้น
ชาวบ้านมักมีกลไกใช้ปัญญา “แก้ เกม” หรือ “ต่ อรอง” กับชนชั้น
ที่มีสถานภาพสู งกว่า ด้วยการขัดค�าสั่งพระเจ้ าแผ่นดิ น แกล้ง
ขุนนาง หลอกพระ ฯลฯ เป็นการ “เอาคืน” จากอ� านาจที่บี บคั้น
และกดขี่และอาจจะตีความเลื ่อนเลยไปถึงประเด็นเรื่องความ
ขัดแย้งต่อค่ านิยมในสังคมได้อีกมาก
<