Page 40 - วารสารวัฒนธรรม ฉบับ ๑

38 วัฒนธ รม
ต้นก�าเนิดเรื่อง ศรีธนญชัยและผู ้แต่งยังคงเป็นปริ ศนา ด้วย
นิ ทานพื้นบ้านเรื ่อง ศรีธนญชั ยมี หลายส�านวนทั้งในภาคเหนือ
กลาง ตะวันออกเฉี ยงเหนือ และใต้กลวิธีในการแต่งยังมีทั้งกาพย์
(หลายส�านวนเขียนว่า “ศรีทะนนไชย”) กลอน ร้อยแก้ ว ค่าวซอ ฯลฯ
ดังเคยมีผู้ศึกษาเปรียบเทียบ ศรีธนญชัยไว้๑๗ ส�านวน ซึ่งพบว่า
มีความยาวและรายละเอียดปลี กย่อยต่างกัน แม้การด�าเนินเรื่อง
จะว่ าด้ วยชีวิ ตของบุคคลผู ้หนึ ่งตั ้งแต่เกิดจนตาย แต่ก็แบ่งวิธี
การเล่าเรื่องเป็นตอนต่าง ๆ (บางส� านวนมีมากถึงราว ๘๐ ตอน)
แต่ละตอนสร้างความขบขั นสนุกสนานชวนติดตาม ซึ่งแยกอ่าน
หรื อหยิบยกมาเล่าสู่กันฟังได้ตามกาลเทศะ
โครงเรื่อง ศรีธนญชัยส่วนที่คล้ายคลึงและมักคุ้นกันมีอยู่พอ
สังเขปว่า ในสมัยอยุธยา นางเหรากับนายนันทาปรารถนามีบุตร
จึ งบวงสรวงสิ่งศักดิ์สิทธิ์ต่อมาได้ บุตรชายสองคน คนโตให้ชื ่อว่า
ศรีธนญชัย
ในวั ยเด็กมีแม่ค้าแบ่งขนมให้ ศรีธนญชัยและน้ องไม่เท่ากั น
เป็นปมส�าคัญท�าให้ศรี ธนญชัยเริ่มคิดใช้ปัญญาเพื่อไม่ให้ตัวเอง
เสียเปรียบ หรือเอาตัวรอด เมื ่อแม่ให้พาน้ องไปอาบน�้าพร้อมสั ่ง
ว่า “ล้ างให้สะอาด” ศรีธนญชัยจึงเอามี ดผ่าท้องน้อง อ้างว่า “ล้าง
ทั้งนอกและใน” ท�าให้ถูกไล่ไปอยู่ วัด (บ้างว่าบวชเป็ นสามเณร)
ศรีธนญชัยก่อคดีกับสมภารหลายเรื่องรวมทั้งปล�้าหลานสาว
สมภาร ท�าให้ ถูกไล่ออกจากวั ด พ่อแม่เลยขายให้แม่ ค้า แม่ค้า
ขายต่อ (บ้างว่าฝาก) ไปอยู ่กับ “หลวงนาย” ขุนนางในวัง ซึ่งก็ยัง
ไม่วายก่ อกวนและสร้างความปั่ นป่วนให้อีก (เช่นตอนไฟไหม้
เรือน) จากนั้นศรีธนญชัยถวายตัวเป็นตลกหลวงในแผ่นดินพระเจ้า
เจษฎา (บ้างว่าพระเจ้าแผ่นดินขอไปเป็นบุตรบุญธรรมตั้งแต่เด็ก)
ถูกพระเจ้าแผ่นดิ นหยอกล้อและทดลองปัญญาในสถานการณ์
ต่าง ๆ มากมาย (เช่น ตอนไก่ตัวผู้ขอที ่เท่าแมวดิ้นตาย มาก่อน
ไก่ฯลฯ) บางส�านวนศรี ธนญชั ยมี บทบาทชิ งไหวชิงพริ บกั บ
“ข้าพเจ้าเข้าใจว่ า เห็ นจะเป็นหนังสือแต่ งในสมัยรัชกาลที่๔
...ด้ วยปรากฏว่า โปรดให้เขี ยนเรื่องศรี ธนญไชยที่ในพระวิหารวัดปทุมวั น
เมื ่อในรัชกาลที่๔ จึงสั นนิษฐานต่อไปว่าเสภานี้เห็นจะเป็ นหนังสือ
แต่ งส�าหรับขับถวายเวลาทรงเครื่องใหญ่”
ค�ำน�ำหนังสือเสภำเรื่องศรีธนญไชยเชียงเมี่ยง(ส�ำนวนกลอน) พ.ศ. ๒๔๖๓
พระนิพนธ์สมเด็จฯ กรมพระยำด�ำรงรำชำนุ ภำพ
ภาพจิตรกรรมฝาผนังในพระวิหาร
วัดปทุ มวนาราม กรุงเทพฯ
เขียนเรื่อง ศรีธนญชัยตอนนี้ เป็นตอนที่
มีแขกเมื องไทรบุรี มาท้าพนันชนไก่
ศรีธนญชัยให้จับเอาแร้งมาถอนขน
ขังให้อดโซ เมื่อน�าออกมาตี กับไก่เมืองไทรบุรี
จึงจับไก่คู่ ต่อสู้กินเป็นอาหาร
<