Page 35 - mar53

๓๓
พระสุ เมรุ อั นเป็ นที่สถิตย์ของพระเจ้ า (แพทริเซีย
แน่นหนา อ้างถึงใน พิเชษ สายพันธ์ , ๒๕๓๙:๓๕) ใน
ส่ วนงานประติมากรรมโดยเฉพาะพระพุทธรู ปกับนาค ที่
กลายมาเป็นสิ่งที่เชื่อมโยงกับวัฒนธรรมพื้นถิ่นในแถบนี้
กับวัฒนธรรมทางศาสนาจากภายนอกได้ก่ อเกิด คติการ
สร้างพระพุทธรู ปนาคปรก ของภูมิภาคเอเชียอาคเนย์ที่
เป็ นบ่อเกิ ดลัทธิ ธรรมเนียมการทำ �พระพุทธรูปนาคปรก
ที่เก่าแก่ที่สุ ด ก็น่าจะเป็ นประเทศไทย (ชอง บวสเซอลิ
เยร์, ๒๕๓๐:๑๓๑) ซึ่งแนวคิดดังกล่าวยังสอดคล้องกับ
การศึ กษาของ ไมเคิล ไรท ที่อธิบายว่า พระพุทธรูป
นาคปรกไม่ พบในอินเดี ยหรือในลังกา แต่พบการทำ�
ในแถบนี้ เพราะฉะนั้นพระพุทธรูปนาคปรกจึงเป็นการ
กลื นกันระหว่างอำ �นาจทางธรรมกับอำ�นาจทางโลก
ให้ กลายเป็ นอันหนึ่ งอั นเดียวกั น ทุกครั้ งที่ เรากราบ
พระพุ ทธรูปนาคปรก เรากราบทั้งอำ�นาจทางธรรมซึ่ง
แสดงโดยตัวองค์พระพุทธรูปกับนาคปรกที่ อยู่ข้ างหลัง
ด้วยเหมือนกับนิ ทานฮินดูหลายเรื่องที่พยายามกลืนสอง
อย่างนี้เข้าหากัน เขาไม่ได้ทำ�สัญลักษณ์แบบที่เราเรียกว่า
นาคปรก ฉะนั้ นการกราบพระพุทธรูปนาคปรกก็คือการ
บูชาความอุ ดมสมบูรณ์ในทางจิ ตใจและในทางโลกใน
เวลาเดียวกัน (นิธิ เอียวศรีวงศ์, ๒๕๔๙ : ๖๒-๖๓)
หากแต่ ในด้านสถาปัตยกรรมประเภทศาสนาคาร
คติ ความเชื่อที่ปรากฏอยู่ในรูปทรงและองค์ประกอบมั ก
ถู กเชื่อมโยงกั บคติฮิ นดูและระบบจักรวาลแบบฮินดู ดั่ง
กรณี การอธิบายความ ช่ อฟ้าที่ ใช้เป็นรูปหัวพญานาค
ส่ วนสันมุ มหลังคาทำ�เป็นรูปสันหลังของพญานาคกำ�ลั ง
เลื้อยลงมาเป็นชั้นๆ จนถึ งชายหลังคาชั้นล่างสุด แล้ว
จึงมีทวยไม้สลักเป็ นนาคค้ำ�ยันไว้ สัญลักษณ์ที่เรียงกันลง
มาเช่ นนี้ เปรี ยบเสมือนสายน้ำ�ที่กำ �ลังไหลจากภูเขาที่
เป็นจุ ดศูนย์ กลางสู่เบื้องล่างจนกระทั่ งถึงฐานโบสถ์ …
หรื ออีกนัยยะหนึ่ งคือ มหาสมุ ทรอั นกว้างใหญ่ไพศาล
อันเป็นที่ รวมของน้ำ�ทั้งหมด (สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา,
๒๕๒๘:๑๓๔) สรุปแล้ว ความหมายที่แท้จริงของช่อฟ้า
ควรเป็นพญานาค เพราะเป็ นความหมายที่โยงกลับ
ไปถึ งเหตุการณ์ที่ได้เกิ ดขึ้นในระบบจักรวาล กล่ าวคือ
การกวนเกษียรสมุ ทรโดยพระวิษณุหรือการต่อสู้ระหว่าง
พระอินทร์กับพญานาคบนเขาพระสุเมรุ ซึ่งทำ�ให้นาคต้อง
พ่ ายแพ้ และต้ องปล่อยให้ น้ำ�ไหลหลากลงมาหล่อเลี้ยง
ชีวิตบนโลก (สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา, ๒๕๒๘:๑๕๗)
หากพิเคราะห์ ในเชิงโครงสร้างหน้าที่นิยม จะพบได้ว่า
ลักษณะรูปสั ณฐานของพญานาคที่มีพั ฒนาการมาจากงู
นั้นมีคุณลักษณะพิเศษที่ สัมพั นธ์ลงตั วเหมาะสมในการ
สร้างสรรค์จินตนาการในเชิงช่างที่ หลากหลายรูปแบบ
นับตั้งแต่ ส่วนหัวจนถึงส่วนหาง ที่สามารถเติมเต็มสัญญะ
ความหมายทางสังคมวั ฒนธรรมผ่านงานช่างทางความ
เชื่อไม่ว่าจะเป็ นศาสนาคาร หรืองานพุทธหัตถศิลป์
นอกจากนี้ รูปสัณฐานของงูหรือนาค ยังสอดรั บ
กับรูปสั ญลักษณ์ ของเรือและรู ปสัณฐานของโลงศพ ที่
เชื่อมโยงกับหลั กฐานทางประวัติศาสตร์ โบราณคดีที่
อธิบายว่า เรือศักดิ์สิทธิ์มี หลักฐานอยู่ที่ลายเส้นสลักบน
กลองทอง (สัมฤทธิ์) หรือ มโหระทึก เมื่อไม่น้อยกว่ า
๓,๐๐๐ ปีมาแล้ว พบที่ประเทศไทย เวียดนาม จีน ที่
มณฑลกวางสี และที่อื่ นๆ ในสุวรรณภูมิบริเวณอุษาคเนย์
แสดงว่าชุ มชนและบ้านเมืองยุคดึกดำ�บรรพ์ ในภูมิ ภาคนี้
ล้วนมีเรือศักดิ์สิทธิ์ที่เติบโตเป็นเรือพระราชพิธีเหมือนกัน
ทุกแห่งไม่ใช่มีเฉพาะในประเทศไทยเท่านั้นเรือมีรูปร่าง
จากงู ที่ต่อมาเรียกนาค (ตามคำ�ละตินและบาลี) หัวเรือมี
รูปเป็นงูหรือนาค ส่วนหางเรือเรียวยาวไปเป็ นงูหรือนาค
นั้นเองและจากความเชื่อที่ว่างู เป็นสั ตว์ศักดิ์สิทธิ์ หรือ
พระพุทธรูปนาคปรกเป็นปางที่พบเฉพาะในแถบถิ่น
สุวรรณภูมิที่สัมพันธ์กับนาคาคติไม่พบในอิ นเดีย