Page 32 - mar53

ภาษา นาค จัดอยู่ในภาษาตระกูล อินโด-ยูโรป มีราก
เดิมว่ า นอค (naga) แปลว่า เปลือย แก้ผ้า แล้ ว
ภาษาอังกฤษรับมาใช้ว่า nakea เป็นอันรู้กันว่านาคไม่ใช่
คำ�ไทยลาวและไม่ใช่คำ�มอญเขมร แต่ทั้งตระกูลไทย
ลาวกับมอญเขมรรับมาใช้ ในความหมายว่ า งู เพราะ
งูเป็นสั ตว์ เปลือย ไม่มี ขนปกปิดแล้ วสร้างจิ นตนาการ
เพิ่มเติมต่อมาว่า หั วหน้างู ทั้งหลายคื อ พญานาค
(สุจิตต์ วงษ์เทศ, ๒๕๔๙:๒๖๔) และโดยเฉพาะใน
บริ บทแถบถิ่นลุ่ มน้ำ�โขง ตั้ งแต่ ตอนใต้ ของมณฑล
ยูนนาน ประเทศจี น เรื่อยลงมาจนถึงปากแม่ น้ำ�โขง
ล้วนแล้ วแต่มี คตินับถื อบูชางู หรือนาค โดยในด้าน
ประวัติศาสตร์ โบราณคดี มีหลั กฐานสำ �คัญที่ อธิบาย
ความหมายเชื่อมโยง จาก ลวดลายเขี ยนสีที่บ้านเชี ยง
จังหวัดอุดรธานีหรือที่บ้านโนนต่ำ� จังหวัดขอนแก่น ซึ่ง
ปรากฏลวดลายเขียนสี เป็นรูปงูที่ภาชนะดินเผาที่ใช้เซ่ น
บูชาศพจำ�นวนมาก ซึ่งทั้ งหมดแสดงให้ เห็นร่ องรอย
ความเชื่อมโยงถึง ลัทธิความเชื่อดั้ งเดิมที่มีต่อ งู ว่า
ผู้คนในแถบถิ่ นอุษาคเนย์นั้น เคารพบูชางูมาไม่น้อยกว่า
๓,๐๐๐ ปีตั้งแต่ยุ คโลหะซึ่ งพบในแอ่งสกลนคร (ปราณี
วงษ์เทศ ๒๕๔๓:๒๒๖) เช่นเดี ยวกั บคนในวัฒนธรรม
อื่นๆ ดั่งมีตำ�นานในแถบลุ่มน้ำ�โขงเช่นในเขมร มีเรื่อง
นางนาคกับพระทอง กล่ าวได้ว่าเป็นนิ ทานปรัมปราของ
บรรพบุรุษเขมร ในลาวและภาคอีสานของไทยมีหนังสือ
อุรั งคธาตุ ซึ่งมีเรื่องราวเกี่ยวกับนาคอยู่มากมาย ส่วน
เวี ยดนาม (อาณาจักรจามปา) มี นิทาน นางนาค เช่ นกัน
และไทยสยาม ในแถบแคว้ นสุโขทัยมีเรื่องราวพระร่วง
เป็ นลูกนางนาค ส่วนในพม่ามีตำ�นานเกี่ยวกับนาคอยู่ใน
เรื่อง กำ �เนิดเมืองหงสาวดี ดังนั้น นาคจึงมีความหมาย
นัยยะสำ�คั ญต่อลัทธิความเชื่อ ที่เป็ นลักษณะร่ วมบน
ความหลากหลายของวั ฒนธรรมตามบริ บทในแต่ละ
พื้ นที่ ดังปรากฏร่องรอยผ่าน ตำ�นาน นิทานปรัมปรา
ที่อธิบายเรื่องราวเกี่ยวกับนาค ปรากฏอยู่ในกลุ่มชนหลาย
เผ่ าพันธุ์ ในแถบถิ่นนี้ ซึ่งท่านอาจารย์ ศรีศักร วัลลิโภดม
ได้วิเคราะห์ เรื่องของ นาค ไว้ ในหนังสือ แอ่งอารยธรรม
อี สาน อยู่ ๓ ประเด็น ซึ่งเป็นกรอบแนวความคิ ดที่
นักวิ ชาการรุ่นต่อมาใช้อธิบายความหมายของนาคใน
บริบทของแถบถิ่นสุวรรณภูมิ คือ ๑) นาคเป็นสัญลักษณ์
ของกลุ่ มชนดั้งเดิม ๒) นาคเป็นสัญลักษณ์ของเจ้ า
แห่งดินและน้ำ � ๓) นาคเป็นลัทธิทางศาสนา นอกจากนี้
นาค ได้ถูกอธิบายความไว้ ในหนังสืออุรั งคธาตุ ตอนต้น
เรื่องว่า “เมืองสุวรรณภูมินี้เป็นที่อยู่แห่งนาคทั้งหลาย”
นาค ในมิติความหมายทางลัทธิ ศาสนา เช่น ตำ�นาน
อุ รังคธาตุ ที่แสดงให้ เห็ นถึงชั ยชนะใหม่ต่ อระบบ
ความเชื่อเดิมจากการเคารพนับถือผี สู่การนั บถือพุทธ
และพราหมณ์ ซึ่งผสมผสานกลมกลืนดั งนั้นจะเห็นได้
ว่าบรรดานาคได้กลายเป็ นผู้พิทักษ์ศาสนา และสถาบัน
กษั ตริย์ ดั งนั้ นจึงเป็ นที่มาของการนำ �ลั กษณะของงู
หรื อนาค เข้ าไปเป็ นองค์ประกอบทางงานช่ างต่างๆ
ที่เกี่ ยวเนื่องกั บลัทธิ ความเชื่อดั่งปรากฏสถาปัตยกรรม
ประเภทศาสนาคารในเวลาต่อมา ส่วนในด้านเอกลักษณ์
และรู ปแบบก็ย่ อมแปลกแตกต่างกันไปตามแต่รสนิ ยม
ในเชิ งช่ างที่ สั่ งสมถ่ายทอดสื บต่ อกั นมาในแต่ ละ
สายสกุลช่าง ในกลุ่มวัฒนธรรมไทย-ลาวอีสานชื่อนาคยัง
ปรากฏคำ �ในภาษาถิ่นที่ต่างออกไปอีกเช่น งูซวง ในนิทาน
สังข์สินไซ และในสารานุกรมไทย ฉบับปรีชา พิณทองได้
อธิบายว่า ลวงคือนางนาค เรียก นางลวง ซึ่งสอดคล้องกับ
มหาสิลา วีระวงศ์ ซึ่งอธิ บายว่า “ลวง” นี้หมายความว่า
นาค (ลวงเป็ นคำ�ลาว นาคเป็นคำ�บาลี)
ใน ตำ�นานอุรั งคธาตุกั ณฑ์ที่ ๒ พุทธประวัติ
ยั งบรรยายถึ ง การเผยแพร่ พระพุ ทธศาสนาโดยการ
สร้ างรอยพระพุทธบาทในที่ต่างๆ ซึ่งเป็ นยุคก่ อนจะมี
พระพุทธรูป ตลอดจนการทำ�ให้พวกนาคยอมรับนั บถือ
พุ ทธศาสนา มี ข้อสันนิษฐานว่ า แต่เดิ มมาคนเผ่าอ้ าย
ลวดลายงูเขียนสีบนเครื่องปั้นดินเผาที่บ้านเชียง
จังหวัดอุ ดรธานีเป็นลัทธิความเชื่อในคติบูชางู
ที่อยู่ในงานช่างของใช้ ในพิธีกรรม
๓๐