Page 27 - mar53

กรรณ มู ลพลับ หรือยักษ์ต่างเมือง เช่นแสงอาทิตย์ มังกรกัณฑ์ วิ
รุ ฬจำ�บัง นอกจากนี้ที่มีระดับต่ำ�ลงไปใช้ไม่ ได้ทั้งนั้ น แต่มาปัจจุบัน
นี้ ไม่ค่อยเคร่งครัดกั น ใครนึกอยากจะรำ �ก็นำ� ไม่คำ�นึ งถึงความ
หมาย หรื อฐานะของตัวละคร
เสมอสามลานี้ ให้ เหมือนกับหน้าพาทย์ เสมอธรรมดา คือ
เป็ นกิ ริยาเดินทางในระยะใกล้ๆ จะต่างกั บเสมอธรรมดาก็แต่
เพียงท่วงท่าทำ�นองของเพลงที่ ไม่เหมือนกัน เพราะเสมอสามลา
มี ๑๕ ไม้เดิน ขณะที่เสมอธรรมดามี ๕ ไม่เดินเท่านั้นเอง และท่า
รำ �เสมอสามลากำ�หนดให้รำ �ข้างละ ๕ ไม้เดิน คือ ข้างขวา-ซ้าย
และกลาง แล้วลงอี ก ๔ ไม้ เช่นเดียวกับเสมอธรรมดา ในพิธี
ไหว้ ครูโขน-ละครนั้น มีโอกาสใช้เพลงหน้าพาทย์นี้ คือบรรเลง
ตอนพระภรตฤตีเข้ามาพิธี
เสมอมาร เป็นเพลงหน้าพาทย์ที่เจาะจงให้เฉพาะผู้แสดง
เป็นตัวยักษ์ เท่านั้น หรือสภาพของตัวละครนั้นๆ ตัวละครอื่นๆนำ �
ไปใช้ ไม่ได้ ก้ถื อว่าเป็นเพลงหน้าพาทย์สูงเพลงหนึ่งที่ใช้ ประกอบ
การแสดงโขนซึ่งเป็ นกิริ ยาการเดินของยักษ์ ในระยะทางใกล้ๆ
เพราะฉะนั้ นหากผู้ชมโขนได้ยินผู้พาทย์ เรียกเพลงเสมอจะเป็น
เสมออะไรก็ ตามแต่ ขอให้เข้าใจว่าจะมีการเดินทางในระยะใกล้ๆ
(เว้นแต่เพลงเสมอข้ามสมุ ทร และพญาเดินดิน) ซึ่ งจะแตกต่าง
กั นออกไปและจะกล่าวถึงในบทต่อไป สำ �หรับเสมอมารนี้ ยักษ์
ที่จะใช้ต้องเป็นยักษ์ ที่อยู่ ในตำ�แหน่งฐานะใหญ่ๆ เช่น ทศกัณฑ์
สหั สเดชะ หรือรองๆลงมา แต่ไม่ถึ งมโหธรหรือปวนาสูรซึ่งเป็น
แค่หมาเสนาบดีเท่านั้น
เสมอมารที่ท่าเดินและไม้กลองเท่ากับเสมอธรรมดาผิด
กั น แต่ท่วงทำ�นองและลีลาที่แตกต่างกันออกไปเพื่อให้เหมาะสม
กั บความสง่างาม ผ่าเผย น่าเลื่อมใสของตัวแสดง โดยกำ�หนดให้
เดินข้ างละ ๑ ไม้กลองเริ่มด้วยทางขวาและกลับไปทางซ้ายและ
หันกลั บทางขวาและซ้ายจนไม้ กลองสุดท้ายเดินหน้าตรง รวม
๕ ไม้ เช่นเดียวกันกับเสมอธรรมดา จากนั้นไม้กลองสุดท้ายเดิน
หน้าตรงรวม ๕ ไม้ เช่นเดียวกันกับเสมอธรรมดาจากนั้นก็ลงลา
อี ก ๔ ไม้ เช่นเดียวกับเสมอธรรมดาทุกประการ ขอยกตัวอย่าง
บทพาทย์ประกอบเพลงหน้ าพาทย์ ดังนี้
ทศเศียรจองลงกาทรงปรีดาภิรมย์ โสมนัส
เสด็จจากบรรลังรัตน์ เข้าสู่ ห้องสรงทรงเครื่องสำ�หรับรณยุทธ์
ดูองอาจผาดผุ ดดังพญาสีหราชไกรสร
แล้วนวยนาดราดกรลงมา ยั งที่ประชุ มพลโยชี (บัดนี้
เสมอมาร)
เสมอเถร เป็นหน้าพาทย์ เสมอตามสภาพเช่นเดียว
กั บเพลงเสมอมารใช้ เฉพาะกับกิ ริยาของนักภรตฤษี โดยเฉพาะ
เพราะคำ�ว่ าเถร ก็บ่งบอกไว้ชัดอยู่แล้วว่าจะเป็นกิริ ยาอาการของ
ใคร ไม่ ได้นอกจากผู้ที่ทรงศีล จะเห็นได้จากการแสดงโขนตองลัก
นาวสีดา ซึ่ งทศกัณฑ์แปลงเป็นนักพรต ชื่อสุธรรมฤษีเข้าไปหา
นางสีดาซึ่งนั่ งอยู่คนเดียวในป่า เพลงนี้แสดงออกถึงกิริยาของ
ผู้ทรงพรต มีการร่ ายรำ�ไปอย่างช้าๆ และสง่าผ่าเผยอยู่ในที เพลง
กำ �หนดท่วงทำ�นองไว้ ๙ ไม้กลอง คือเดินไปทางขวาและซ้าย
ข้ างละ ๓ ไม้กลอง และเดินหน้ าอีก ๓ ไม้กลอง จากนั้นจึงจะ
ลงไม้ลา
การรำ �เสมอเถรนี้ มี ท่ารำ �ที่ไม่เหมือนกับท่ ารำ �เสมอ
อื่ นๆ ตรงที่ ต้ องหั นมาประ เท้ าด้ วยเท้ าขวาขึ้นท่ าแล้ ว
หมุ นตัวกลับมาลงท่ าอัดพร้ อมกับประเท้าซ้ายขึ้นท่าใหญ่ ใช้ลำ�ตัว
ซ้ายขวาตามจังหวะของตะโพนจบแล้วจึงกรายมือป้องกันหน้าจึง
จะจบเพลงหน้าพาทย์ เสมอเถร
+-------------------------------------------+
ผู้เขียน นายจตุพร รัตนวราหะ
ศิลปินแห่งชาติ ประจำ�ปีพุ ทธศักราช ๒๕๕๒
สาขาศิลปะการแสดง
๒๕