Page 22 - apr53

เราไม่สามารถสรุปว่าลวดลายนาคจะใช้ ในผื นผ้าตั้งแต่ยุคก่อน
ประวัติศาสตร์ในประเทศไทยแล้วหรื อไม่ เนื่องจากเราไม่ มี
หลักฐานผ้าตัวอย่างของยุคก่อนประวัติศาสตร์เหลือลอดมาจนถึง
ปัจจุบันเพราะเนื้อผ้าในยุคโน้ นผุเปื่ อยและไม่มีลวดลายปรากฏ
ให้เราได้ศึกษา
สำ�หรับหลักฐานลวดลายนาคในศิลปกรรมของยุคต่อมา
เรามาพิจารณาหลักฐานของยุ คประวัติศาสตร์ ในประเทศไทยที่
เก่าแก่พบในสมัยทวารวดีอั นเป็นศิลปะในพุทธศาสนาช่วงต้นๆ
โดยพบที่ถ้ำ�จาม เขางู จังหวัดราชบุ รี เป็นประติมากรรมนูนต่ำ�
เป็นหัวพญานาคแผ่ พังพาน โดยนำ�เสนอในรูปด้านหน้า ไม่ ใช่รู ป
ด้านข้าง ซึ่งเป็นประเด็นข้อสังเกตที่น่าสนใจว่า ลวดลายนาคบน
ผืนผ้าทั้ งหมดที่ปรากฏในหลักฐานตัวอย่างผ้า จะนำ�เสนอในรูป
ด้านข้ างเท่านั้น เราไม่มีหลักฐานลวดลายนาคบนผืนผ้าที่แสดงรูป
ด้านหน้าเลย ในความเชื่อมโยงและข้อขัดแย้งของหลักฐานทำ�ให้
เราต้องพิ นิจพิจารณาอย่างละเอียดถี่ถ้วน ในเนื้อหาความเชื่อเรา
พบความเชื่อมโยงในเนื้ อหาเรื่องราว ตำ�นานเกี่ยวกับลวดลาย
นาค ในขณะเดียวกันเราพบรูปแบบศิลปกรรมที่มีรายละเอียด
แต่ต่างกันที่ในงานประติมากรรมนิยม นำ�เสนอลวดลายด้านหน้า
ส่วนงานศิ ลปะสิ่งทอจะนิ ยมนำ�เสนอลวดลายด้านข้างเท่านั้น
ในครั้งนี้ขอนำ �เสนอการสำ �รวจลักษณะศิลปะสิ่ งทอใน
พื้นที่อีสานตอนบน ของกลุ่มวัฒนธรรมชาวภู ไท ที่อาศัยกระจาย
อยู่ในพื้นที่จังหวัดมุกดาหาร จังหวัดกาฬสินธุ์ จังหวัดสกลนคร
จังหวัดนครพนม เมื่อเรามองย้อนประวัติศาสตร์กลับไปเราพบ
ว่า พื้ นที่ชุมชนนี้เคยอยู่ภายใต้การปกครองของราชสำ�นักล้านช้าง
ดังนั้ นประชากรส่วนใหญ่จะมีเชื้อสายชาวไท-ลาว ที่โยกย้ายมา
จากพื้นที่เมืองเวี ยงจันทน์และเมืองปากเซ สปป ลาว (Patricia
Cheesman Naenna and Vithi Phanichphant, 1992: 41)
โดยชาวภูไทที่ อาศัยอยู่ ในพื้นที่ข้างต้นเป็นกลุ่มประชากรใหญ่ใน
พื้นที่อีสานตอนบน
ประเด็นแรกที่เราได้จากการศึกษาสำ �รวจตัวอย่ างผ้า
โบราณ เราได้ข้อสั งเกตว่า ผ้าทอมือของชาวภูไทที่สร้ างสรรค์
บันทึกลวดลายนาคไว้จะเป็นผ้าทอที่เป็นเนื้อผ้าไหมที่มีราคาแพง
กว่าเนื้อผ้าฝ้ าย ข้อสั งเกตที่เราได้ พบนี้สะท้อนถึงแนวคิ ดการ
เลือกสรร วัสดุที่มีคุณค่าเพื่อจะสานทอลวดลายที่มีความหมาย
พิ เศษและเชื่อมโยงความเชื่อ ความผูกพันความเคารพยกย่อง
ในคติเชิงสั ญลักษณ์ที่เกี่ยวโยงกับบรรพชน
ประเด็ นต่อมาเราพบความเชื่อมโยงกั บประเด็นแรก
เพราะแพรไหมผืนงามที่ ทอตกแต่งลวดลายนาคนี้จะเป็นผ้าทอที่
ใช้ นุ่งห่มเพื่อแต่ งกายในการเข้าร่วมพิธีกรรมและงานบุญโอกาส
พิ เศษ เช่นงานบุญสำ�คัญประจำ�ปี งานบุญกฐิน งานบุ ญผ้าป่ า
งานสงกรานต์ ในกรณีนี้เราอาจจะสรุปได้ว่าการเลือกสรรลวดลาย
นาคมาใช้ ในงานพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา นั้นอาจ
เชื่อมโยงความหมายที่มาของลวดลายนาคที่ เกี่ยวข้องกับตำ�นาน
ในพระพุทธศาสนา
ในขณะที่ เราสามารถจะมองความสำ�คัญของลวดลายนาค
ที่นิยมทอตกแต่งลายนาคบนผ้ าเบี่ยง ที่ใช้นุ่งห่มในงานเลี้ยงผี
บรรพบุรุ ษ หรือที่ ชาวภูไทเรียกกั นว่า พิธีกรรมเหยา ว่าในกรณี
นี้มิติทางวัฒนธรรมจะมีความเชื่อมโยงกับตำ�นานความเชื่อและ
ต้นกำ�เนิ ดของชนชาติไท-ลาว ที่เกี่ยวข้องกับลุ่มแม่น้ำ�โขง อีกทั้ง
พิ ธีกรรมก็เป็นการเชื่อมโลกมนุษย์ของตนเองในปัจจุบันกับโลก
วิญญาณของบรรพชน ที่เกี่ยวข้ องกับวิญญาณทิพย์ของพญานาค
แห่ งลุ่มแม่น้ำ�โขง ในภาษาพื้ นถิ่นของชนเผ่ าไท-ลาว มีการ
เรียกขานชื่อนาค แตกต่างกันไปในแต่ ละพื้นที่ เช่น นาค เงือก
งู เอื้อ ลวง เป็นต้น ซึ่งเราจะดำ�เนินการศึกษาในมิติวัฒนธรรมที่
กันต่ อไป
สำ�หรั บการเรียกขานชื่ อลวดลายนาคที่ สำ�รวจพบใน
ผื นผ้ าของชาวภู ไท ในอี สานตอนบนเราพบในเบื้ องต้ นมี
๒๐