Page 40 - july53

๓๘
ความหมายในทางมานุษยวิทยาว่า ศิ ลปะพื้นถิ่น ประกอบด้วย
ศิลปะสองระดับคื อ “ระดับพื้นเมือง” กับ “ระดับพื้นบ้าน”
โดยคำ�ว่า “พื้นเมือง” หมายถึง ศิลปะที่มี รูปแบบแพร่ หลาย
อย่างกว้ างๆ จนเป็นลั กษณะที่เป็นเอกลั กษณ์ของหลายๆ
ท้องถิ่น จะเห็นได้ชัดเจนว่ า การปรับเปลี่ยนสถานภาพจาก
ศิลปะพื้นบ้ านมาเป็นศิ ลปะพื้นเมืองต้องสอดรับกับการผลิต
แบบมวลรวม (Mass Production) และการได้รับอิทธิพล
จากประเพณีหลวง สำ �หรับคำ �ว่า “พื้นบ้าน” หมายถึง ศิลปะ
อื่นที่มี รูปแบบอันเป็นเอกลักษณ์เฉพาะกลุ่ มในวงแคบกว่า
ศิลปะแบบพื้นเมือง จะอาศั ยแรงงานวัสดุ ที่มีอยู่ในท้องถิ่น
เป็นหลั ก อีกทั้งฝีมือช่างก็เป็นคนท้องถิ่น หรือที่เรียกว่า ช่าง
ราษฎร์ก็คื อชาวบ้านนั้นเอง ซึ่งอาจจะได้รับอิทธิพลรูปแบบ
จากประเพณีหลวงบ้าง แต่ช่างได้รังสรรค์เป็นผลงานที่เป็น
เอกลักษณ์ ของท้องถิ่ นนั้นๆ ซึ่งอาจเรียกได้ว่ าเป็นศิลปะ
พื้นบ้านบริสุทธิ์ ประกอบด้ วยตัวแปรต่างๆ ดังต่ อไปนี้
๑. ทรั พยากรทางด้ านวั ตถุดิ บหรื อวั สดุ และ
เทคโนโลยีที่ มีอยู่ในท้องถิ่น
๒. สภาพภูมิอากาศ ภู มิประเทศ การขนส่งและ
การคมนาคม
๓. ลักษณะคติความเชื่ อและวิถีการดำ�เนิ นชีวิต
แต่ละกลุ่มชาติพันธุ์
๔. สถานภาพทางเศรษฐกิจและระบบโครงสร้าง
ทางสังคม
๕. ปั จจั ยทางด้านประวั ติ ศาสตร์ และอิ ทธิ พล
ทางการเมืองการปกครอง ทั้งจากภายในและภายนอก
ลวดลายจำ�หลักศิลปะพื้นบ้านอีสาน ทวารบาลรูปสิ งโตศิลปะพื้นบ้าน
สกุลช่างเวียดนามในอี สาน
ลักษณะร่ วมที่เป็นเอกลักษณ์สำ�คัญในศิลปงานช่าง
ท้ องถิ่นโดยเฉพาะในกลุ่มสกุลช่างชาวบ้ านจะแสดงออกถึง
ความเรียบง่ ายพอเหมาะพอดี อีกทั้งความหลากหลายทาง
ด้ านรูปแบบของความคิดสร้างสรรค์ ที่เป็นอิสระและความ
สมถะพอเพี ยงอ่อนน้อมถ่ อมตนต่ อบริบททางสังคมและ
สิ่งแวดล้อม โดยมีลักษณะทางกายภาพที่แลดู ขาดๆ เกินๆ
ในทางวิชาการจัดอยู่ในประเภท ศิ ลปะขั้นพื้นฐาน (Primitive
Art) และผลงานศิ ลปะชาวบ้าน (Folk Art) ที่สื่อให้เห็นถึง
ความงามที่ แลดูดิ บหยาบ บางครั้งอาจดูทะลึ่งหยาบโลน
ลามกแต่ มีความหมายต่อมิ ติทางสั งคมและความเชื่อของ
ท้ องถิ่น อย่างแนบแน่น ซึ่งในสายตาคนนอกอาจมองเป็ น
เรื่ องที่ไม่เหมาะสม นอกจากนี้ยังแสดงออกถึงความบริ สุทธิ์
ตรงไปตรงมาโดยเน้ นในเรื่องของประโยชน์ ใช้สอยเป็นหลัก
ไม่ เน้นการประดับประดา ตกแต่ง และเป็นที่ น่าสังเกตว่า
ในวิ ถีชาวบ้านหรือสังคมชายขอบอันแร้นแค้น อย่างสังคม
ชนเผ่ากำ �มุหรือขมุ กลับสร้างสรรค์ผลงานหัตถกรรมจักสาน
อั นละเอียดปราณีตเที ยบสู้ได้ กับงานสายราชสำ�นั กอย่าง
น่ าประหลาด นั้นอาจเป็นเพราะในวิถีสังคมแบบชนเผ่ามีการ
เคลื่อนตั วทางวัฒนธรรมน้อยกว่าสังคมเมืองที่ มีการติดต่อ
กับวัฒนธรรมภายนอก อี กทั้งผลิตภั ณฑ์ดังกล่ าวคือยังถูก
ใช้อยู่เป็นส่วนหนึ่งในการดำ�รงชีวิตของพวกเขาเช่ นเดียวกับ
ก่องข้าวและกระติบข้าวเหนียวของกลุ่มชนในสายวัฒนธรรม
ไทยลาวที่ ยังสืบทอดมาจนถึงปัจจุบันเพราะยังเป็นผลิตภั ณฑ์
ที่ อยู่ในวิถีนั้นเอง
ดั งนั้ นการประ เมิ นหรื ออธิ บายถึ งคุ ณค่ าด้ าน
สุ นทรียภาพด้ านความงามในเชิงศิลปะและมิ ติความหมาย
ทางสั งคมวัฒนธรรมในเรื่องของภูมิปัญญาสร้างสรรค์ของ
งานช่ างจากชาวบ้านหรือในวัฒนธรรมหลวงก็จะพบว่า
วั ฒนธรรมทั้ง ๒ ขั้วไม่ได้อยู่อย่างโดดเดี่ยวแยกออกจากกัน
หากแต่มีการเชื่อมโยงผสมผสานแลกเปลี่ยนกันอย่างหลวมๆ
ทั้ งเป็นทางการและไม่เป็นทางการ อีกทั้งยังสัมพันธ์เชื่อมโยง
กับวั ฒนธรรมอื่นๆ ทั้งจากภายในและภายนอก โดยทั้งหมด
ล้ วนเป็ นตัวแปรที่ สำ�คั ญต่อภู มิ ปัญญาอยู่ ทุกแขนงที่เป็ น
ปั จจัยพื้นฐานของผู้คนในทุกหมู่เหล่า
คุ ณค่ าของศิ ลปงานช่ างและภูมิ ปั ญญาชาวบ้ าน
มิ ได้พิจารณาเพียงแค่ ที่แบบแผนรูปทรงและองค์ประกอบ
ทางลั กษณะรูปสัณฐานที่ ปรากฏอยู่ที่ ตั วศิลปวั ตถุ นั้นแต่
เพียงอย่ างเดียวไม่ หากแต่ คุณค่าความงามเหล่ านั้นล้วน
มี ภูมิ หลังความสั มพั นธ์ที่แนบแน่ นเชื่ อมโยงกับบริ บททาง