Page 37 - july53

๓๕
วัฒนธรรมวิพากษ์
เมื่อกล่าวถึงคำ�ว่า ศิลปะ ดูจะเป็นเรื่ องที่ไกลตัวและ
ไม่คุ้นเคยกับวิถีผู้ คนที่ถูกเรียกขานว่า ชาวบ้านที่ มีนั ยยะ
ความหมายไปในทางที่แลดู ว่าเป็ นกลุ่มบุคคลที่ดู ต่ำ�ต้ อย
ด้อยศักดิ์ศรี ขาดโอกาส ที่ต้ องได้รับการพัฒนา บางครั้ง
ถูกทำ�ให้กลายเป็น คนอื่น จนตกเป็น วาทกรรมทางสั งคม
การเมืองในมิ ติ ความหมายต่างๆ ซึ่ งมักถูกนำ �ไปใช้ช่วงชิง
ต่อรองด้านผลประโยชน์ทางการเมืองอยู่เสมอๆ โดยทั้งหมด
ได้ส่งผลกระทบต่ อ ทัศนคติ และความเชื่อมั่น ความ
ศรัทธาต่ อวัฒนธรรมของตนเอง ทั้ง คนในที่เป็นเจ้าของ
วัฒนธรรมนั้นๆ และรวมถึงคนนอกวัฒนธรรม ดั งนั้นนัยยะ
แห่งคุณค่ าและความหมายที่มี ต่อ ศิ ลปะ ในวิถีชาวบ้าน
จึงเป็ นสิ่ งที่ไม่คุ้ นชิน หากแต่ถ้าเป็ น งานช่าง ดูเหมื อน
จะใกล้ชิ ดและคุ้นเคยกั บวิถีประจำ�วันมากกว่า (โดยคำ�ว่า
ศิลปะ นั้น วัฒนธรรมกระแสหลักเองก็ นำ�เข้ ามาจากฝรั่ง
เมื่อสมั ยรัชกาลที่ ๖ นี่ เอง โดยในวิถีสั งคมเก่าจะคุ้นเคย
กับคำ�ว่ า งานช่างหรือช่าง มากกว่ า เฉกเช่นเดียวกัน
กับสังคมชาวบ้าน) และคำ �ว่ า ภู มิ ปั ญญาชาวบ้ าน ใน
ทัศนคติของสังคมกระแสหลักมักมีภาพในจินตนาการเพียง
แค่ กระบวนการแห่งการปรับตั วหรือการแก้ ไขปัญหาเพื่อ
ดำ�รงอยู่ร่วมกับธรรมชาติ โดยพึ่งพาเทคโนโลยีภายนอก
ให้น้อยที่ สุด และโดยเฉพาะเมื่อมี คำ�ว่า ชาวบ้าน ถูกนำ�
มาต่อท้ายคำ�ว่าภู มิปั ญญาด้วยแล้ว ยิ่งตอกย้ำ �ทำ�ให้เข้าใจ
ไปอีกว่ า คงเป็นอะไรที่ เกี่ยวเนื่องในวิ ถีสังคมชาวนาที่อยู่
ในภาคเกษตรกรรม ซึ่งเป็นชนชั้นล่ างสุดในโครงสร้าง
สังคมไทย โดยเป็นเรื่ องของกระบวนการสร้ างสรรค์
ตามเหตุปั จจัยที่มี ต่อสิ่ งหนึ่ งสิ่ งใด ทั้งในลั กษณะเชิงรุก
(พัฒนาต่ อยอด) และเชิงรับ (การแก้ ไข) ในบริบทของ
วัฒนธรรมหนึ่ งๆ ไม่ว่าจะเป็นวั ฒนธรรมหลวง ซึ่งเป็น
วัฒนธรรมกระแสหลัก หรือจะเป็นวัฒนธรรมชาวบ้านที่เป็น
วัฒนธรรมรองตามการจัดระเบียบของโครงสร้างทางสังคม
แบบรัฐชาติ อย่างอำ�นาจรวมศู นย์แบบสังคมไทย โดยทั้งนี้
เมื่อพิจารณาในแง่คุณค่าโดยตัดระบบโครงสร้างทางสังคม
(ที่หมายถึงระบบชนชั้น) ออกไปแล้วก็จะพบได้ว่า วัฒนธรรม
ทั้งสอง ต่างก็มีสิ่งที่ เรี ยกว่าศิลปะและภูมิ ปัญญา เป็นของ
ตนเองด้วยกันทั้งสิ้น แตกต่างกันเพียงรูปแบบ ตามเงื่อนไข
ของแต่ละสภาพแวดล้อมของแต่ละสังคมวั ฒนธรรม เช่นใน
สังคมเมื องก็มีการนำ�เอาเทคโนโลยีต้ นทุนต่ำ � (นี่ก็เป็นการ
พยายามในการพึ่ งพาตนเอง) พวกวัสดุเหลือใช้มาออกแบบ
สร้างสรรค์เป็นผลิ ตภัณฑ์ หรือสร้างนวัตกรรมใหม่ ดั งนั้น
คำ�ว่ าภูมิปั ญญาจึงเป็ นเรื่องการปรั บประยุกต์พัฒนาแก้ ไข
โดยใช้สิ่งที่มีอยู่รอบตัว นำ �มาใช้อย่างมีประสิทธิภาพสูงสุด
และเกิ ดผลกระทบตามมาน้ อยที่สุ ดไม่ ว่ าจะอยู่ในบริ บท
วั ฒนธรรมเมืองหรื อชนบท และแน่ นอนที่ว่ าต้ องมีการ
ผสมผสานข้ามวัฒนธรรมทั้งวัฒนธรรมหลวงและวัฒนธรรม
ชาวบ้าน รวมถึงวัฒนธรรมนำ �เข้าจากภายนอกที่มาจากการ
ติดต่ อค้าขายข้ามวัฒนธรรม
ติ๊ก แสนบุญ... เรื่องและรูป
เล้าข้าวชาวขมุหรือกำ�มุในสปป.ลาวตอนใต้