Page 28 - july53

๒๖
หลักฐานทั้งหมดที่นำ �เสนอข้างต้นนั้นพิสูจน์ ให้เห็นว่า
รูปทรงของศิ ลปะลวดลายงูนั้ นเกิดขึ้นในประเทศไทยตั้งแต่
ยุ คก่อนประวัติศาสตร์ซึ่งน่ าจะเก่าแก่ กว่าอินเดีย อย่างไร
ก็ดี เราไม่สามารถสรุปว่าลวดลายนาคจะใช้ ในผืนผ้าตั้งแต่
ยุคก่อนประวั ติศาสตร์ในประเทศไทยแล้ วหรือไม่ เนื่องจาก
เราไม่ มี หลักฐานผ้ าตั วอย่ างของยุคก่ อนประวัติ ศาสตร์
เหลื อรอดมาจนถึงปัจจุบันเพราะเนื้อผ้าในยุคโน้นผุเปื่อยและ
ไม่มี ลวดลายปรากฏให้เราได้ศึกษา
สำ �หรับหลั กฐานลวดลายนาคในศิลปกรรมของยุค
ต่ อมา เรามาพิ จารณาหลักฐานของยุคประวั ติศาสตร์ ใน
ประเทศไทยที่เก่ าแก่พบในสมั ยทวารวดี อันเป็นศิลปะใน
พุทธศาสนาช่ วงต้นๆ โดยพบที่ ถ้ำ�จาม เขางู จังหวัดราชบุรี
เป็ นประติมากรรมนู นต่ำ � เป็ นหั วพญานาคแผ่ พังพาน
โดยนำ �เสนอในรูปด้านหน้า ไม่ ใช่รูปด้านข้าง
หลั กฐานในยุ คเขมรโบราณที่ มีอาณาเขตกว้ าง
ครอบคลุมเข้ามาในประเทศไทยปัจจุบัน เราได้เห็นศิลปกรรม
ที่ มี การใช้ลวดลายนาคตกแต่ งอยู่เกือบทุกส่ วนประกอบ
ของปราสาทหินโบราณในยุ คสมัยนี้ ตั้งแต่ยุคที่ นับถือเทพ
ฮินดู ต่อเนื่องจนถึงยุคที่นับถือศาสนาพุทธมหายาน ที่ บูชา
พระโพธิ สัตว์ เราได้พบข้ อสังเกตที่น่าสนใจว่ าการจัดวาง
องค์ประกอบศิลปะของลวดลายนาคส่วนใหญ่จะเน้นนำ �เสนอ
มุ มมองด้านหน้า ซึ่ งเป็นแบบที่ ปรากฏมาก่อนในยุคทวารวดี
มาก่อน แต่วัสดุเน้นแกะสลักจากหินทรายแทนปูนปั้น หาก
เราจะมาพิจารณาลวดลายผ้าเปรียบเทียบกับศิ ลปะลวดลาย
นาคที่ ตกแต่งปราสาทหินจะเป็นอย่างไร
จากการศึ กษามรดกผ้าทอมื อโบราณที่ผลิตจากพื้นที่นี้
ครอบคลุ มเขตจั งหวัดสุ รินทร์ จังหวั ดบุรี รัมย์ จั งหวัด
ศรี ษะเกษ จั งหวัดนครราชสี มา พบประเด็นข้ อสังเกตที่
น่ าสนใจว่ า ลวดลายนาคบนผืนผ้ าทั้งหมดที่ ปรากฏใน
หลั กฐานตัวอย่ างผ้า จะนำ�เสนอในรูปด้ านข้างเท่านั้ น เรา
ไม่ มีหลักฐานลวดลายนาคบนผืนผ้ าที่แสดงรูปด้านหน้าเลย
ในความเชื่ อมโยงและข้อขั ดแย้ งของหลักฐานทำ �ให้เรา
ต้ องพินิจพิจารณาอย่างละเอี ยดถี่ถ้วน ในเนื้อหาความเชื่อ
เราพบความเชื่ อมโยงในเนื้อหาเรื่องราว ตำ�นานเกี่ยวกั บ
ลวดลายนาค ในขณะเดียวกันเราพบรูปแบบศิลปกรรมที่มี
รายละเอียดแต่ต่างกันที่ในงานประติมากรรมนิ ยม นำ�เสนอ
ลวดลายด้ านหน้า ส่ วนงานศิลปะสิ่ งทอจะนิยมนำ�เสนอ
ลวดลายด้านข้างเท่านั้น
ประเด็ นต่ อมาที่ เราได้พบจากการศึ กษาสำ �รวจ
ตั วอย่างผ้าโบราณ เราได้ข้อสังเกตว่าช่างทอผ้ากลุ่มนี้ นิยม
ทอผ้ าด้วยเทคนิค “มัดหมี่” โดยมีการสร้างสรรค์และบันทึก
ลวดลายนาคไว้บนผืนผ้ามัดหมี่ โดยจะนิยมทอเป็นเนื้อผ้าไหม
ที่ มีคุ ณค่า ข้ อสังเกตที่ เราได้ พบนี้ สะท้อนถึ งแนวคิ ด
การเลื อกสรร วัสดุที่ มีคุ ณค่ าเพื่อจะสานทอลวดลายที่มี
ความหมายพิเศษและเชื่อมโยงความเชื่อ ความผูกพันความ
เคารพยกย่องในคติ เชิงสัญลักษณ์ที่เกี่ ยวโยงกับบรรพชน
อี กประเด็นเราพบความเชื่อมโยงกับประเด็นก่ อน
เพราะแพรไหมผืนงามที่ ทอตกแต่งลวดลายนาคนี้ จะเป็น
ผ้ าทอที่ใช้นุ่ งห่มเพื่อแต่งกายในการเข้ าร่วมพิธี กรรมและ
งานบุญโอกาสพิเศษ เช่นงานบุญสำ�คัญประจำ�ปี งานบุญกฐิน
งานบุ ญผ้าป่ า งานสงกรานต์ ในกรณีนี้ เราอาจจะสรุ ป
ได้ ว่ าการเลื อกสรรลวดลายนาคมาใช้ ในงานพิ ธีกรรมที่
เกี่ยวข้ องกับพระพุทธศาสนานั้นอาจเชื่ อมโยงความหมาย
ที่ มาของลวดลายนาคที่เกี่ ยวข้องกับตำ�นานในพระพุทธ
ศาสนา ขณะเดี ยวกันก็เกี่ ยวข้องกับความเชื่อในเรื่องของ
บรรพบุรุษที่เป็นธิดาพญานาค
ในขณะที่เราสามารถจะมองความสำ�คัญของลวดลาย
นาคที่ นิ ยมทอตกแต่งลายนาคบนผ้ าซิ่นมัดหมี่ ที่ ใช้นุ่ งห่ม
ในกรณี นี้มิ ติทางวัฒนธรรมจะมีความเชื่อมโยงกับตำ�นาน
ความเชื่ อและต้นกำ�เนิ ดของกลุ่มชนชาติ ที่ เกี่ยวข้องกั บ
ลุ่ มแม่น้ำ �โขง อีกทั้ งพิ ธีกรรมก็ เป็ นการเชื่อมโลกมนุษย์
ของตนเองในปั จจุ บั นกับโลกวิญญาณของบรรพชนใน
แต่ละวั ฒนธรรมย่อย ที่น่าจะเกี่ยวข้อง
กับวิ ญญาณทิ พย์ของพญานาคแห่ ง
ลุ่มแม่น้ำ�โขง
สำ�หรับเรื่ องชื่อลวดลาย “นาค”
ที่สำ�รวจพบในผืนผ้ า “มัดหมี่ ” ในอีสาน
ตอนล่าง จากการศึกษาของเราในครั้งนี้
มี ๘ ลวดลายคือ ลายพญานาค ลายนาค
ชูสน ลายนาคชูบายศรี ลายนาคน้อย
ลายขอนาค ลายนาคเกี้ยว ลายนาคไต่ราว
ลายนาคคู่ เป็นต้ น ลวดลายผ้ าทอที่
สวยงามเหล่านี้ ได้สื บทอดเป็นมรดก
ภูมิปัญญาทางวั ฒนธรรม บันไดนาค ปราสาทพนมรุ้ง นาค ปราสาทเมืองต่ำ�