Page 45 - aug53

๔๓
แต่ภาพยนตร์ได้ เปรียบกว่าภาพเขียนหรือภาพถ่ายซึ่งเป็ น
ภาพนิ่ง ตรงที่ภาพยนตร์สามารถแสดงเวลาได้ “เวลา” จึงเป็นธาตุ
ประกอบในภาษาของภาพยนตร์อีกธาตุหนึ่ ง ซึ่งผู้กำ�กั บการแสดงที่
ฉลาด สามารถจะใช้เวลาเป็นเครื่องมือที่จะเข้าถึงใจของผู้ดูหนั งได้
โดยเน้นถึงความสำ�คัญของเหตุ การณ์ที่เกิดขึ้นแต่ละอย่างให้ผู้ดู เกิด
ความรู้สึกได้ ด้วยการใช้เวลา
เหตุการณ์ ใดๆ ในเรื่องที่ ไม่สำ �คัญนัก ผู้กำ�กับการแสดงก็
จะผ่านภาพเหล่านั้นไปอย่างรวดเร็ว แต่เหตุการณ์ใดที่ผู้ กำ�กับการแสดง
ต้องการที่จะให้ฝังลึ กลงไปในใจของคนดูหนัง ผู้ กำ�กับก็จะให้เวลา
แก่ภาพที่แสดงเหตุการณ์นั้น มาก หรือ นาน พอที่จะทำ �ให้ฝังลง
ไปในใจของคนดู
นอกจากนั้น ผู้กำ�กับการแสดงอาจเน้นให้คนดูได้เห็นถึงความ
รวดเร็วของเหตุการณ์บางอย่างหรือความล่าช้าของเหตุการณ์บาง
อย่าง ได้ด้ วยการใช้เวลา อีกเช่นเดียวกัน
ในกรณีที่มีการฆ่ากันโดยกะทันหันในหนัง ผู้กำ�กับอาจฉาย
ภาพการฆ่ากันนั้นให้คนดูเห็นแต่เพียงแวบเดี ยว แต่พอถึงตอนที่
ผู้ กำ�กับต้ องการจะให้ คนดูเข้าถึ งความรู้ สึกอั นทุกข์ ทรมานของ
ตัวละครบางตัว ผู้กำ�กับ ก็อาจเน้นความรู้สึกนั้นได้ด้ วยการฉายภาพ
นั้นให้ นานๆ ขึ้น ยิ่ งนานเท่าใด คนดู ก็จะยิ่ งรู้สึกว่าตัวละครนั้ นต้อง
ได้รับความทนทุกข์ทรมานมากไปตามระยะเวลา
ด้วยวิธีเร่ งความเร็วของกล้องถ่ ายภาพ หรือด้วยวิ ธีถ่ายภาพ
ด้วยความเร็วช้ากว่าปกติ ผู้สร้างภาพยนตร์อาจทำ�ให้ เหตุการณ์ ที่เกิด
ขึ้นตามธรรมชาตินั้น ช้าลงหรื อเร็วขึ้นได้ เช่ น เม็ดฝนที่ตกลงมาจาก
อากาศ หรือดอกไม้ที่ค่ อยๆ แย้มบาน ซึ่งคนดูไม่สามารถเห็นเองได้
จากสายตาปกติธรรมดาทั่วไป
การใช้เวลาในภาพยนตร์ จึ งเหมือนกับการใช้ เวลาในการ
แต่งหนังสือ ผู้แต่งหนังสืออาจพู ดถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในปั จจุบัน
แล้วย้อนกลับไปถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในอดีต และจากอดีตก็อาจจะ
พูดต่อไปถึงเหตุการณ์ ซึ่งอาจเกิดขึ้นในอนาคตต่อไปได้อีก ผู้สร้าง
ภาพยนตร์ก็อยู่ในฐานะเช่นเดียวกัน”
ถึงตรงนี้ ผมจะขออนุญาตแทรกข้อคิดเห็นว่า อาจารย์ ม.ร.ว.
คึกฤทธิ์ ปราโมช ครูทางด้านศิ ลปวัฒนธรรม (หลายอย่าง) ของผม
ท่ านนี้นั้ น ในความคิดเห็ นของผม ผมเห็ นว่า ท่านเป็ นครู ผู้ มี
ความสามารถทางด้ านการเขียน เด่ นชัดกว่าความสามารถด้าน
อื่นๆ มาก และด้ วยความสามารถนี้ ท่ านจึงเปรี ยบเที ยบได้โดย
บริสุทธิ์ใจว่า ความสามารถของ “ผู้กำ�กับภาพยนตร์” ที่สามารถจะ
ใช้ “เวลา” ทำ�ให้คนดูเกิดความรู้ สึกความเข้าใจได้มากกว่าการนำ�
เสนอด้วยวิธีอื่นๆ นั้น ก็เปรียบได้ กับการที่ “ผู้เขียนหนังสือ” ที่เก่ งๆ
ซึ่งสามารถจะใช้ “เวลา” ทำ�ให้คนอ่านหนั งสือเกิดความรู้สึกความ
เข้าใจได้มากกว่าการนำ �เสนอด้วยวิธี อื่นๆ เช่นเดียวกัน
อาจารย์คึ กฤทธิ์ พูดเช่นนี้ ได้ ก็เพราะท่านเป็นนักเขียนที่ มี
ความสามารถ
แต่ความสามารถในการที่จะใช้ “ธาตุเรื่ องเวลา” มาทำ�ให้
เกิดประโยชน์ ได้นั้น ก็ไม่ใช่ของที่จะทำ�กั นได้ง่ายๆ เหมือนปากพูด
โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ถ้าเป็นปากที่ขยันพูดของคนธรรมดาทั่วไปเพราะ
ผู้กำ�กับภาพยนตร์ ที่เก่งๆ กับนั กเขียนที่เก่งๆ จริง นั้น ไม่ใช่ของที่
จะหาได้ง่ายๆ นัก ไม่ว่าจะเป็นในต่ างประเทศหรือในเมืองไทยด้วย
เหตุผลนี้เอง ในโลกทั้งหลายทั้งปวงทุ กวันนี้ ซึ่งไม่ว่าจะเป็ นโลกของ
หนัง หรื อโลกของหนังสือ จึ งต้องประกอบไปด้วย หนังหรือหนังสือ
ที่มีทั้งดีและไม่ดี และแม้แต่ผู้กำ�กับหนังหรือผู้เขี ยนหนังสือ ซึ่งแม้ น
ว่าครั้งหนึ่ งในชีวิ ตอาจจะเคยได้รับยกย่องว่าเป็นผู้ กำ�กั บหนังที่ดีเด่น
หรือนักเขียนที่ โด่งดังมาบ้างแล้ว ก็อาจจะไม่สามารถทำ �ให้หนั งทุก
เรื่องหรือหนั งสือทุกเล่มที่เขาเป็นผู้ผลิต ดี เด่นได้ทุ กชิ้นเสมอไป
โลกของหนัง จึงมี ข้อสังเกต ข้อคิ ด หรือข้อโต้ แย้งต่าง
มุมมอง ซึ่งน่าสนใจ น่าพูด น่าคิด ได้อีกเยอะ ถ้ าเราอยากจะพูด
หรืออยากจะคิดกัน เพื่ อการสร้างสรรค์ หรือเพื่อประเทื องปัญญา
แต่สำ�หรับในโอกาสนี้ เราคงคาดหมายเอาแค่การเรี ยนรู้ กันไปก่อน
เพราะฉะนั้น เราก็จะทำ �ความรู้จักกันต่อไป
ในธาตุที่สี่ ที่เรียกว่า Space หรือที่อาจารย์คึกฤทธิ์ เรียกว่า
อากาศ ในภาษาไทย
“คำ�ว่าอากาศในที่นี้ ผู้เขียนขอใช้ ในความหมายที่ตรงกับศัพท์
ภาษาอังกฤษว่า Space จะใช้อวกาศ อย่างที่ใช้กันอยู่แพร่หลายใน
ขณะนี้ ก็รู้สึกจะไม่ตรงกับความหมายนัก เพราะความหมายของคำ�
ว่าอวกาศนั้นเป็นเรื่องที่อยู่นอกโลก ส่วนคำ�ว่าอากาศที่นำ�มาใช้ ในที่นี้
ตรงกับความหมายในพระบาลี ดั งที่มี ในพระบาลีว่ า มนุษย์นั้ น
ประกอบไปด้วยธาตุทั้งหก คือ ดิน น้ำ� ลม ไฟ อากาศ และวิ ญญาณ
อากาศในที่นี้ จึงหมายถึงช่องว่าง ภาพยนตร์เป็นศิลปอย่างหนึ่ง ซึ่ง
สามารถใช้อากาศในความหมายเช่ นนี้ให้เกิดผลทางใจแก่ผู้ดูได้มาก
อย่างที่เรียกได้ว่า ไม่มีศิ ลปชนิดใดนอกจากภาพยนตร์ที่ สามารถจะ
ยกเอาตัวหรือใจของผู้ดูไปใส่ไว้ ในช่องว่างต่างๆ ได้ เป็นต้ นว่า ทำ�ให้
ผู้ดูรู้สึกว่า ตนนั้นไปนั่ งดูเหตุการณ์อยู่ในห้อง หรือเดินไปอยู่ กลาง
ทะเลทรายที่ร้อนจั ด หรือลงไปอยู่ใต้น้ำ � หรือในถ้ำ� สุดแล้วแต่ว่า
ผู้กำ�กับภาพยนตร์ จะบันดาลให้เป็นไป
เช่น ภาพผู้ร้ายคนหนึ่ง โผล่ หน้าขึ้ นมาจากหลุมที่ ซ่อนตัวอยู่
ทันใดนั้ น คนดูก็จะเห็นภาพโคลสอัพอันใหญ่โตของรองเท้าตำ�รวจ
ซึ่งยืนคอยอยู่แล้ว การลำ�ดับภาพเช่นนี้ เป็นการใช้ อากาศ โดยแท้
เพราะทำ�ให้คนดูรู้สึกตัวว่ า ลงไปอยู่ในหลุมเดียวกับผู้ ร้าย แล้วโผล่
ขึ้นมาพร้อมกับผู้ ร้าย และได้เห็นสิ่งที่ผู้ ร้ายมองเห็ นในระดับใกล้ชิด
คือ รองเท้าตำ�รวจคู่หนึ่ งซึ่งมีขนาดใหญ่เต็มจอภาพยนตร์