Page 42 - aug53

๔๐
ขุนเอม...เรียบเรียง
จังหวัดเชียงราย เป็นจั งหวัดหนึ่งในดินแดนล้านนาที่ได้รับ
สมญานามว่ า “เมือง ๗ สายน้ำ� ๓ แผ่นฟ้า ๕ ม่อนดอย” คือ
เป็นดินแดนที่อุดมสมบูรณ์ไปด้วยแหล่งน้ำ� จนได้ชื่อว่าเป็นอู่ข้าวอู่น้ำ �
ของภาคเหนือ
แม่ น้ำ�จัน ถือเป็นหนึ่งในแม่น้ำ�ที่สำ�คัญของเชียงราย โดย
มี ต้ นกำ �เนิดจากเทื อกเขาบรรทั ดเขตติดต่อกั บประเทศสหภาพ
เมียนมาร์ แม่น้ำ �จันจะมีความยาวตลอดลำ�น้ำ� ๘๗ กิโลเมตร โดยไหล
ผ่ านตำ�บลป่าตึง ตำ�บลแม่ จัน ตำ�บล สันทราย ตำ�บลจอมสวรรค์
ตำ �บลจันจว้า ซึ่งจะไหลมาบรรจบกับแม่น้ำ�คำ�แล้วไหลลงแม่น้ำ�โขง
ต่อไป แม่น้ำ�จันถึงแม้ ว่าจะเป็นแม่น้ำ�สายสั้นๆ แต่กลับมีความสำ�คัญ
ยิ่งต่ อการดำ�รงชีวิ ตของประชาชนในพื้นที่อำ�เภอแม่จัน จนมี การ
เปรียบเทียบ ว่าแม่น้ำ�จันเป็นสายน้ำ�แห่งชีวิตของประชาชนอำ�เภอ
แม่ จัน เพราะมีการใช้ประโยชน์ ทั้งด้านการเกษตร การประมง การ
อุปโภค บริ โภค และการอุตสาหกรรม
แต่ ด้วยปัจจุ บันนี้ การเพิ่มขึ้นของจำ�นวนประชากร และการ
ขยายตั วทางเศรษฐกิจทำ�ให้ เกิดการแข่งขั นในการดำ�รงชีวิ ตของ
ประชาชนที่ตั้งบ้านเรือนอยู่บริเวณลุ่มแม่ น้ำ� จึงเกิดการใช้ประโยชน์
จากแม่น้ำ �จันเพิ่มขึ้นในทุ กด้าน อี กทั้งมีการบุกรุกทำ�ลายป่ า เพื่อทำ�
ไร่ของชนเผ่าที่อยู่ บริเวณต้นน้ำ�อย่างขาดการควบคุม การปล่อย
ของเสี ย น้ำ�เสียจากชุมชนชนหมู่บ้ านลงสู่แม่ น้ำ� การใช้สารเคมีเพื่อ
การเกษตรในบริเวณต้นน้ำ � สิ่งเหล่านี้ทำ�ให้แม่น้ำ�จันในปั จจุบันได้รับ
ความเสียหายและเสื่อมโทรมลง แหล่งอาหารที่เคยอุดมสมบูรณ์หาย
ไป ส่งผลกระทบต่ อประชาชนด้านสุขภาพอนามั ย เกิดน้ำ�ท่วมในฤดู
ฝน เกิดภัยแล้ ง และเกิดปั ญหาการแย่งน้ำ �กันของเกษตรกร
จากปั ญหาดังกล่ าวทำ�ให้ ประชาชนในอำ�เภอแม่ จั นเกิด
ความตระหนักถึงความสำ�คัญของแม่น้ำ�จัน ทั้งนี้ เพราะสายน้ำ�จัน
ถือเป็นแม่น้ำ�สายชีวิต เพราะส่วนใหญ่มี วิถีชีวิตที่ต้ องพึ่งพิงแม่น้ำ �
จั นในการการดำ�รงชีวิต และชาวอำ�เภอแม่จันยังเป็นผู้ รู้และเข้าใจ
ธรรมชาติของแม่น้ำ�จันและระบบนิเวศของแม่น้ำ�ที่กำ�ลังเสื่ อมโทรม
ลง สิ่ งเหล่านี้จึงก่อให้เกิ ดการรวมตัวกั นเพื่อการต่อสู้และรั กษาไว้
ซึ่ งวิถีชีวิตหรื อวัฒนธรรมเดิมของชาวแม่จั น ดังนั้น ชาวแม่จั นจึง
ได้จั ดประเพณีสืบชะตาแม่ น้ำ�จันขึ้นทุ กๆ ปี เพื่อให้ประชาชนเกิด
จิ ตสำ�นึกในการอนุรักษ์แม่ น้ำ�จัน และเพื่อขอให้อำ�นาจสิ่งศั กดิ์สิทธิ์
ต่ างๆ ช่วย ในการดู แลรั กษาแม่ น้ำ �จัน ตลอดจนเพื่ อสืบทอด
ขนบธรรมเนียมประเพณีท้องถิ่นและภูมิปัญญาพื้นบ้านให้ คงอยู่ต่อไป
การประกอบพิ ธี กรรมประเพณี สืบชะตาแม่ น้ำ �จั น จึง
เป็ นที่มาของการศึ กษาวิจัยลั กษณะการมีส่วนร่วมของ ชุ มชน
ในการอนุ รักษ์ วั ฒนธรรมท้ องถิ่นว่ าการประกอบพิ ธีกรรม
สืบชะตาแม่น้ำ�จัน ส่งผลอย่างไรต่อชุมชน
แนวโน้มของ การอนุรักษ์และการสืบทอดเป็น
อย่างไร ตลอดจนศึกษาถึงกระบวนการทำ�งาน
แบบมีส่วนร่ วมระหว่างสำ�นักงานวัฒนธรรม
จังหวัดเชียงราย สภาวัฒนธรรมจังหวั ด และ
ชาวอำ�เภอแม่ จั นว่ าเป็นอย่างไร โดยการ
วิจัยครั้งนี้จะใช้หลั กการวิ จัยแบบมีส่ วนร่วม
โดยเปิดโอกาสให้ ชุมชนและผู้ รับผิดชอบมี