Page 24 - aug53

๒๒
แต่อย่ างไรก็ตามรูปแบบลวดลายหรื อองค์ประกอบหลั กใน
งานออกแบบทั้ งหลายมีทั้งรับวัฒนธรรมจากกรุงเทพฯ และ
ศิ ลปะอย่างลาวล้านช้าง แต่ในช่วงของช่างคำ�หมา แสงงาม
ศิ ลปะแบบอย่างกรุ งเทพฯ ได้เข้ ามามีอิทธิพลมากกว่ าศิลปะ
แบบอย่างลาว รวมถึ งรูปแบบงานของช่างคำ�หมาเองก็ล้วน
แล้ วแต่มี อิทธิพลศิลปะแบบภาคกลาง หากมองในภาพรวม
ด้ านรูปแบบของช่างในสายสกุ ลนี้จะพบว่าเป็นช่างที่มี ทักษะ
ฝี มือในระดั บสูง มี ฉันทลักษณ์ ในการออกแบบ แต่ขณะ
เดี ยวกันก็มี การรับเอาวั ฒนธรรมกระแสหลักเข้ามา (ทั้ง
วั ฒนธรรมไทย-ลาวล้านช้าง และวัฒนธรรมจากกรุงเทพฯ)
ทั้งนี้ก็มิได้รับมาเหมือนทั้งหมดอาจด้วยข้อจำ�กัดทางด้านฝีมือ
ที่ ยังไม่เฉี ยบคมเท่าช่างหลวง จึงก่อเกิดเป็นรูปแบบสกุลช่าง
เฉพาะถิ่นแบบใหม่ ที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตนเช่นกัน
กลุ่ มสกุลช่ างญวนหรือสกุลช่างต่ างถิ่น เป็นกลุ่ ม
สกุลช่ างที่เคลื่อนย้ายหนี ภัยสงครามเข้ามาในอีสานของยุค
ล่าอาณานิ คมจากฝรั่งเศษที่มีการนำ�เข้ารูปแบบศิลปะอย่าง
จี นที่ผสมผสานกั บเวียดนามและฝรั่งเศสเข้ามาใช้ ในอีสาน
โดยเฉพาะอย่ างยิ่ง รู ปแบบศิลปะที่ นิยมก่ อสร้างระหว่ าง
พ.ศ. ๒๔๖๐ - ๒๔๘๐ ยุ คนี้มีความนิยมศิลปะแบบอย่าง
ญวนมาก โดยเฉพาะลวดลายปู นปั้นแบบกระบวนจี น เช่น
ลายพรรณพฤกษาและสัตว์มงคลต่ างๆ เช่นตัวกิเลน มังกร
ค้ างคาว เสือ สิงโต อันเป็นสัญลักษณ์แห่งอำ�นาจ ความเข้ม
แข็ งโดยเฉพาะลวดลายสานไส้ไก่จี นหรือลายแบบสวั สดิกะ
และการตกแต่งช่ องเปิดเป็ นรูปโค้งวงกลม หรืออาร์คโค้ง
และนิยมทำ�บันไดทางขึ้นด้านหน้าให้ปากผายออกอย่างศิลปะ
ฝรั่งเศสและมีทวารบาลเป็นงานประติมากรรมปู นปั้นลอยตัว
โดยถือคติแบบจีน ช่างญวนมีฝีมือหรือความเชี่ยวชาญด้าน
งานปู นและงานเขียนสีมากกว่าแกะสลักไม้ หรื องานลงรัก
ปิ ดทอง โดยเฉพาะสรรพสั ตว์ที่ เป็ นคติสั ญลักษณ์เรื่ อง
มงคลต่างๆ อย่างคติ จีน มักมีรูปลักษณะเฉพาะตนที่แปลก
แตกต่างจากช่างไทย-ลาว โดยช่างญวนในอีสาน ถือได้ว่า
เป็ นกลุ่มช่างอาชี พที่รั บจ้างเหมาก่อสร้ างทั้งตึกแถวและ
วั ดวาอาราม ในยุคแรก ศิลปะที่ปรากฏยั งมีความเป็นช่าง
ช่องเปิดหน้าต่างพื้นบ้านวัดโพธารามอุบล
ช่องเปิดหน้าต่างพื้นบ้านวัดโพธารามอุ บล
กลุ่มสกุ ลช่างพื้นเมือง (อิ ทธิพลช่างหลวง) เป็น
กลุ่มสกุลช่างที่มี ทักษะฝีมือที่ พัฒนามาจาก “ช่างพื้นบ้าน”
(ช่างชาวบ้ าน) เป็นกลุ่ มช่างที่กล่าวได้ ว่าเป็นช่างมื ออาชีพ
ที่ประกอบอาชีพรับเหมาก่อสร้างที่มี ประสบการณ์ มี ทักษะ
ฝีมื อ ถึงแม้ จะมีอาชี พหลักในการทำ�ไรไถนา แต่ หลั งฤดู
เก็บเกี่ยวช่างเหล่านี้ ก็จะออกหางานพิเศษทำ� โดยเฉพาะ
ที่เกี่ยวกับงานช่างด้านการก่อสร้ างทั้งช่างไม้และช่ างปูน
จนฝีมือพัฒนาอยู่ในขั้นสู งสามารถเทียบเคียงกับช่ างหลวง
หรือช่ างราชสำ �นัก ผลงานการสร้ างของช่ างสกุ ลนี้มั ก
ฝากฝีมื อไว้ ตามวั ดวาอารามในเขตเมืองเป็นส่ วนใหญ่
ดังนั้นในภาคอีสาน ช่วงยุคบุกเบิ กกลุ่มช่ างพระสายสกุล
พระมหาราชครูโพนเสม็ดหรือท่านญาคูขี้หอม ซึ่งถือได้ว่ า
เป็นช่ างหลวงสายลาวเวียงจันทน์ และกลุ่มสกุลช่าง พระครู
วิโรจน์ รัตโนบล แห่งวัดทุ่งศรีเมืองของเมืองอุบล ที่ได้รับการ
นับถือในเชิงช่าง จนได้รับความไว้วางใจให้ไปร่วมบูรณะพระ
ธาตุพนมเมื่อ พ.ศ.๒๔๔๔๗ ดังนั้นจะเห็นได้ว่านายช่างในสาย
สกุลพื้นเมืองมีทั้ งช่างพระและสานุศิษย์ ที่เป็นฆราวาส โดย
เฉพาะเมืองอุบล อุดมไปด้วยนายช่างที่มากฝีมือในงานพุทธ
ศิลป์ที่ ได้รับการยอมรั บ เช่น ช่างคำ�หมา แสงงาม ศิลปิน
แห่งชาติ ผู้ ล่วงลับ สานุศิ ษย์คนสำ�คัญของพระครู วิโรจน์
รัตโนบล ที่ กล่าวได้ ว่าเป็ นกลุ่ม
ช่างอาชีพกลุ่มแรกๆ ในอีสาน
ที่ เ ริ่ มรั บงานรั บเหมา
ก่อสร้ างวัดวาอาราม
แข่งกับช่ างชาว
เวียดนามในช่วง
ปี ๒๔ ๘ ๓ -
๒๔๘๔ จากแต่
เ ดิ ม ที่ ท่ า น รั บ
งานอยู่ในแถบ
อุบลซึ่งเป็นบ้าน
เ กิ ด ข อ ง ท่ า น
โ ด ย ไ ด้ ย้ า ย
ครอบครั วและ
ม า รั บ ง า น ใ น
แ ถ บ จั ง ห วั ด
ร้อยเอ็ ด รวมถึง
จังหวัดอื่นๆ ใน
แถบอี สาน