Page 62 - Culture1-2016
P. 62
ยกเวน้ภาคใตท้ีจ่ะตัง้ทอ้งประมาณเดอืนอา้ย(ประมาณเดอืน
ธันวาคม) เมื่อข้าวเริ่มตั้งท้องชาวนาจะสร้างศาลเพียงตา
ชั่วคราวขึ้นใส่เครื่องสังเวยรับขวัญแม่โพสพ และเพื่อเป็นการ
เตอื นสงิ่ ศกั ดสิ์ ทิ ธใิ์ หช้ ว่ ยดแู ลอยา่ งใกลช้ ดิ เครอื่ งเซน่ แมโ่ พสพ
มี ข้าว ปลา กล้วย อ้อย ถั่ว งา ขนม ผลไม้รสเปรี้ยว แป้ง
กระจก เสื้อ หวี พิธีรับขวัญแม่โพสพนี้ ภาคใต้เรียกว่าพิธี
คดข้าว ภาคกลางบางถิ่นเรียกส่งข้าวบิณฑ์ ทางเพชรบุรีเรียก
ว่าพิธีทําาขวัญข้าว เพื่อรับขวัญแม่โพสพที่เริ่มตั้งท้อง ชาวนา
เพชรบุรีนิยมจัดพิธีนี้ในวันศุกร์ ข้างขึ้น เดือน ๑๒
พิธีทําขวัญลนนวดข้ว คนแต่ก่อนเชื่อว่าทุกสิ่ง
รําาชาวนาทีม่ ูลนิธิข้าวขวัญ จงั หวดั สุพรรณบรุ ี ๒๕๕๘
ทุกอย่างมี“ขวญั ”(ไม่ใช่วิญญาณ)คนก็มีขวัญอยู่ในอวัยวะ
ทุกส่วน สัตว์ก็มีขวัญ แม้ลานนวดข้าวก็มีขวัญด้วย เมื่อเก็บ
นอกจากนี้ในช่วงเก็บเกี่ยวข้าว ก็จะมีการเล่นเพลง เกี่ยวข้าวเสร็จแล้ว ก่อนนวดข้าว ชาวนาจึงต้องมีพิธีทําาขวัญ
พื้นบ้านต่างๆ ดังเช่น “เพลงเกี่ยวข้าว”, “เพลงสงฟาง” เพื่อบอกกล่าว ขอขมา และเป็นหลักประกันความมั่นคงใน
ชีวิตตลอดปีว่าจะมีข้าวกินตลอดไป
ที่ใช้ขับร้องโต้ตอบระหว่างหญิง-ชาย ในช่วงลงแขกเกี่ยวข้าว
นวดข้าว ที่ชาวนาไทยมาชุมนุมในท้องทุ่งช่วยกันเกี่ยวข้าว การทาํา ขวญั ลานนวดขา้ วเปน็ พธิ ที าํา บญุ สขู่ วญั ขา้ วและ
นวดข้าวมีการละเล่นเพลงของชาวนา เฉลมิฉลองในโอกาสเกบ็เกยี่วขา้วเสรจ็ชาวนาจะประกอบพธิี
“เต้นการาเคียว”
หญิง-ชายเขตภาคกลางของไทยในพื้นที่ จังหวัดนครสวรรค์, ในเดอืนยี่แตจ่ะเปน็วนัใดขนึ้อยกู่บัหมอขวญัหรอืหมอยามจะ
เล่น “เพลงพานฟาง” ที่ร้องโต้ตอบกันของชาวนาหญิงชาย ดฤู กษว์ า่ มยี ามมงคลตรงกบั ชว่ งใด ถงึ วนั ทาํา พธิ จี ะมพี ระสงฆ์
ชาวบา้นสพุรรณบรุีและชาวนาแถบบา้นโพหกัจงัหวดัราชบรุี สวดมนตเ์ยน็ทลี่านนวดขา้วรงุ่เชา้ทาําบญุเลยี้งพระบรเิวณเดมิ
ขณะพานฟางในลานนวดขา้ ว เมอื่ ขา้ วหลดุ ออกจากรวงหมด เพอื่ บชู าคณุ ของขา้ ว และอทุ ศิ สว่ นกศุ ลใหแ้ มธ่ รณี ตายาย และ
แล้ว จึงช่วยกันแยกฟางออกไปไว้บริเวณขอบลานให้เหลือ สิ่งอื่นๆ ตามความเชื่อของแต่ละท้องถิ่น เช่น ผีไม่มีญาติ
เมล็ดข้าวในลาน การเขี่ยฟางออกนี้เรียกว่า พานฟาง ครั้นเสร็จพิธีสงฆ์แล้ว หมอขวัญทําาพิธีสู่ขวัญด้วยคําาสู่ขวัญ
เพอื่ แสดงออกถงึ ความกตญั ญกู ตเวที และกลอ่ มขวญั แมโ่ พสพ
ในการพานฟางออกนจี้ ะทาํา อยา่ งมรี ะเบยี บ มกี ารวางซอ้ นกนั
ทีเ่รยีกวา่ลอมฟางและจะรอ้งเพลงพานฟางมทีําานองคลา้ย ให้หายตกใจและขอขมาลาโทษที่ได้ล่วงเกินและเจ้าภาพ
กับเพลงสงฟาง แต่มีฉันทลักษณ์ง่ายๆ ที่ใช้เป็นกลอนสั้นๆ ก็จะเตรียมอาหารคาวหวานเครื่องเซ่นบูชาไว้ถวายแม่โพสพ
โดยขึ้นต้นว่า พานเถอะหนาแม่พาน เช่น
ชาวนาทําาพิธีนี้เพื่อแสดงความกตัญญูรู้คุณแก่ข้าว รวมถึง
ชาย พานเถอะหนาแม่พาน (รับเฉยไว้ๆ) พานเถอะหนา คุณของสิ่งศักดิ์สิทธิ์และธรรมชาติต่างๆ ที่มีส่วนสัมพันธ์กับ
แม่พาน แม่นั่งรอบๆ ขอบลาน มาช่วยกันพานฟางเอย
การทําานา
(รบั ) ช้าเจ้าเอ๋ย ฟางเอ๋ยแม่นั่งรอบๆ อยู่ขอบลานมาช่วยกัน พิธีสู่ขวัญข้วบนยุ้ง เมื่อมีการเก็บเกี่ยวข้าวแล้ว
พานฟางเอย
ชาวนาก็ทําาพิธีเฉลิมฉลองผลผลิตที่ได้ ถือโอกาสเลี้ยงอาหาร
หญิง พานเถอะหนาพ่อพาน (รับเฉยไว้ๆ) พานเถอะหนา เพอื่ นบา้ นเพอื่ แกบ้ น เซน่ สงั เวยเทพอารกั ษ์ สิง่ ศกั ดิส์ ทิ ธติ์ า่ งๆ
ทคี่ มุ้ ครองปกปกั รกั ษาคน สตั ว์ พชื พรรณธญั ญาหารใหไ้ ดผ้ ลดี
พ่อพาน ไอ้ท้ายรูดๆ ไอ้ตูดบานๆ มาช่วยกันพานฟางเอย
อยเู่ ยน็ เปน็ สขุ ตลอดฤดกู าลทผี่ า่ นมา ชาวนามกั นมิ นตพ์ ระสงฆ์
60
