Page 29 - apr53

โดยเฉพาะคนล้ านนามีความเชื่อตามชาดกว่าเป็นพืช
ที่ มีพลังแห่งความศักดิ์สิทธิ์ เรียกตามภาษาถิ่นว่า ส้มป่อย
เป็นตัวแพ้ สิ่งจั ญไร อัปมงคล ชั่วร้าย (แพ้ เป็ นภาษาถิ่น
เหนือ หมายถึง ชนะ) และคำ�ว่า ป่อยหมายถึ งปลดปล่อย
สิ่งจั ญไรทั้งหลายให้หลุดพ้นจากชีวิตคนเรา ชาวบ้านจะเก็ บ
ฝั กส้มป่ อยในช่วงเดือน ๕ เป็ง หรือ ขึ้น ๑๕ ค่ำ � เดือน ๕
เหนือ ประมาณเดือนมีนาคม-เมษายน เรียกส้มป่อยที่เก็บใน
เดือนนี้ ว่า ส้มป่อยเดือน ๕ จะทำ�ให้ได้ ส้มป่ อยศักดิ์สิทธิ์
ยิ่งขึ้น
เมื่อได้ เวลาเก็บ ชาวบ้ านจะเลือกเก็ บฝักส้มป่ อยที่
แก่จั ด นำ�ไปตากในกระด้งให้แห้งสนิท เก็บใส่ตะกร้า ไว้ ใช้
ในพิธี กรรมต่างๆ ทั้ งพิธี มงคลและอัปมงคล ก่ อนนำ�ไปใช้จะ
นำ�ฝักส้มป่อยไปผิงไฟพอให้สุก ส้มป่อยจะมี กลิ่นหอมเปรี้ยว
จากนั้นหักฝักส้มป่อยเป็ นชิ้นเล็กๆ แช่ในน้ำ � จะได้น้ำ�ส้มป่อย
ที่ มีสีเหลืองอ่อนๆ สำ�หรับใช้ ในพิธีกรรมสำ�คัญ
อย่างไรก็ ตาม ในด้านการปฏิบั ติ ชาวล้านนานิยม
ใช้ส้มป่ อยมาตั้งแต่โบราณ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในเทศกาล
สงกรานต์ สำ�หรับวิ ธีการใช้จะใช้ฝักแห้งของส้ มป่อยปิ้งไฟให้
หอมแช่ลงในน้ำ�สะอาด ที่มีผงขมิ้นละลายเจื ออยู่ เรียกน้ำ�นี้
ว่า "น้ำ �ขมิ้นส้มป่ อย" แต่ระยะหลังนี้ ไม่ค่อยปรากฏการใช้
ขมิ้นอีก แต่นิยมเติมน้ำ�อบน้ำ�หอมและเกสรแห้งของดอกไม้
หอม เช่นดอกสารภี ดอกคำ�ฝอยเป็ นต้น
น้ำ �มนต์ศักดิ์สิทธิ์ชำ�ระสิ่งชั่วร้าย จากพระสงฆ์หรือปู่
อาจารย์ที่นับถือ นอกจากคาถาที่ร่ายเป่าลงไปแล้ว ในน้ำ�ยังมี
สิ่งสำ�คัญ ที่ก่อเกิดความเชื่อมั่นแก่ผู้ ศรัทธา คื อส้มป่ อย เป็น
ส่วนผสมหนึ่งด้ วย
พิ ธี การสำ �นึกบุญคุ ณและขอขมาผู้ ใหญ่ที่ นั บถือ
หรื อการดำ�หัวในเทศกาลปี๋ ใหม่เมือง ผู้น้อยถือขันข้าวตอก
ดอกไม้ ธูป เทียน สิ่งที่ขาดไม่ ได้คือ น้ำ�ส้มป่อย ที่ผู้ ใหญ่ ใช้
ลูบหั วหลังเสร็ จการให้พร แล้วสะบั ดพรมให้ลูกหลาน เพื่อ
เป็นสิริมงคลทั้ งตนเองและผู้ที่รัก
สิ่งศั กดิ์สิทธิ์ที่ นับถือ เช่น พระพุทธรู ป พระเครื่อง
ชาวบ้านจะนำ�น้ำ�ส้ มป่อยใส่น้ำ �อบน้ำ�หอม เพื่อสรงน้ำ�พระ
ในวันปี๋ ใหม่เมือง เช่นกัน
ประเพณี งานบุญที่พ่อแม่ ทุกคนต่างรอคอยโอกาส
สร้างกุศลใหญ่ เพื่อปรารถนาให้ลูกชายพาไปพบชีวิตที่ดี ใน
โลกหน้าคือการบวชลูกแก้ว (บวชพระหรือเณร) น้ำ �ส้มป่อยก็
เป็นสัญลักษณ์หนึ่ งของการชำ�ระล้ างเนื้อตัว ให้บริสุทธิ์ก่อน
เข้าสู่ร่มกาสาวพัสตร์ ปฏิบั ติธรรม
เหตุการณ์ที่ทุ กคนไม่อาจหลีกพ้นได้ คือ ความตาย
น้ำ�ส้มป่อยก็ เข้ามามีบทบาทสำ�คัญในงาน ใช้อาบน้ำ�ศพ เพื่อ
ให้ผู้ จากไปได้พบสิ่ งดีสู่สุคติ นำ�ร่างไปเผาที่ป่ าช้า กลับมา
ผู้ที่ยังอยู่จะใช้น้ำ�ส้มป่อยล้างมือ ลูบผมเพื่ อป้องกัน สิ่งชั่วร้าย
และไล่เสนียดจัญไรออกจากตั ว ถ้าเป็นการเผาผีตายโหง ฝัก
ส้มป่อยที่ นำ�ติดตัวสามารถล้างอาถรรพ์ จากผีไม่ให้ติดตามมาได้
การสืบชะตา สะเดาะเคราะห์ ประกอบพิธีไหว้ครู เช่น
ครูซอ ครูหมอเมือง (หมอสมุนไพรพื้นบ้ าน) หรืออื่นๆ ล้วน
มีน้ำ�ส้มป่อย เข้ามาช่วยให้ขลัง
ชาวบ้านยังมีความเชื่อว่า ถ้าใครไปทำ �สิ่งไม่ดีที่เรียกว่า
ขึด ทำ�ให้ตนเจอะเจอความชั่วร้าย ไม่เป็นมงคล สิ่งที่ ช่วยให้
บรรเทาเบาบางลงคือ น้ำ�ส้มป่ อย
ครูอาจารย์ ผู้มีเวทมนตร์คาถา ที่ นั่งผีปู่ ย่า (คนทรง)
เมื่อทำ�ผิดข้อห้ ามของครูอาจารย์ บรรพบุ รุษ ที่เรี ยกกันว่ า
ผิดครู หรื อบุคคลที่มีคาถาอาคมที่ บังเอิญไปลอดราวตากผ้า
หรือร้านบวบ (เชื่อว่าจะทำ�ให้คาถาอาคมเสื่อม) น้ำ�ส้มป่อยก็
ช่วยให้สถานการณ์ ดีขึ้น และมีของดีในตั วได้ดังเดิม
ส้ มป่อย กั บวิ ถีชี วิ ตชาวชนบทล้านนาเกี่ยวข้ อง
สัมพันธ์กันมาช้านาน เกื อบจะทุกขั้นตอนในการดำ�เนินชีวิ ต
ตั้งแต่เกิด มาจนกระทั่งหมดลมหายใจ
การเคารพความยิ่งใหญ่ในธรรมชาติและสิ่งศักดิ์สิทธิ์
ที่มองไม่เห็น ก่อให้เกิดพลังศรัทธากลายเป็ น ความเชื่อมั่น
นำ�ไปสู่การปฏิบัติที่ ได้ผล ดังนั้น ผู้คนจึงยกให้ส้มป่อย เป็น
สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ควรคู่ชีวิตชาวล้ านนา ตลอดไป
๒๗